در منتهی الیه خیابانی که «سجاد» نامش است، نرسیده به میدانی کوچک معروف به فلکه فرودگاه که شاید یکی از میدان‌های شهید زیاد دیده اصفهان است، یک زمین که نه، یک سرزمین آن‌هم در هم‌جواری با آرامستان تخت فولاد و با اهالی مهربانی که در آغوش خود کشیده، غوغا کرده است. آرامش، اینجا سایه پهن کرده است در مساحت ۱۱۳۹۶۹ متر مربع. خیلی‌ها از این نقطه بدرقه شده‌اند، بدرقه به سوی بهشت؛ یک روز با پای خود و یک روز با تابوت‌های چوبی! عطری که از این مکان استشمام می‌شود هر آدمی را به این باور می‌رساند که اینجا زمستان و تابستان و پاییز ندارد؛ اینجا تمام فصل‌هایش بهار است. اینجا «گلستان شهدای اصفهان» است. قرعه این سرزمین به نام آدم‌هایی خورده است که نامی بزرگ و جاودانه از خود به جای گذاشته اند. صاحبان خانه‌هایش دایره‌ای به وسعت یک قرن دارند؛ از پیامبری منسوب به یوشع نبی تا شهدایی که در سوریه به شهادت رسیده‌اند.
مسیر رسیدن
گلستان شهدای اصفهان که در حال حاضر به دومین گلستان شهدای جهان اسلام شناخته شده است، از سوی جنوب در کنار خیابان سجاد و در جبهه غربی در کنار خیابان فیض و در ضلع شمالی آن به کوچه لسان الارض و کوچه شهیدزمانی کشیده شده است.
بدو ورود
مجسمه «آزادی» اولین نشانه‌ای است که از این سرزمین می‌بینی؛ مجسمه‌ای نصب شده در مقابل گلستان شهدا که به تو خبر می‌دهد راه را درست آمده‌ای! مجسمه‌ای که شکل و شمایلش راه و مرام مردان و زنان آرمیده در این سرزمین را به خوبی روایت می‌کند. در اولین نگاه، وقتی پا به درون این سرزمین می‌گذاری، بقعه‌ای از جنس آجر و کاشی را می‌بینی که آرامگاه و مقبره آیت‌الله شهید «میرزا ابوالحسن آل‌رسول» مشهور به «شمس‌آبادی» است. آن‌طور که تاریخ روایت کرده، او مدرس حوزه علمیه اصفهان و امام جماعت مسجد جعفر طیار (در خیابان طالقانی) و مسجد شیخبهایی (در خیابان شیخبهایی) و اولین شهیدی است که پیکر مطهرش هشتم بهمن سال 1328 در این سرزمین آرام گرفته است.
شهدای انقلاب
سی سال بعد از دفن آیت‌الله شمس‌آبادی در گلستان شهدا و با شدت‌گرفتن مبارزات مردمی علیه رژیم شاهنشاهی که منجر به شهادت عده‌ای از مردم در مبارزات سیاسی می‌شود؛ پیکر چند تن از شهدای انقلاب اسلامی از جمله شهید «اصغر نوری» و شهید «سید حسین دوازده‌امامی» به این مکان منتقل شده و در این سرزمین آرام می‌گیرد اما متاسفانه اعتراض شدید ماموران ساواک به دلیل تجمع مردم در اطراف قبور و همچنین برگزاری مراسم هفته و چهلم موجب پراکنده‌کردن آن‌ها با تیرهوایی و سپس توقف دفن شهدا در این مکان می‌شود.
شهدای مبارزات در سیستان و کردستان
روزهای پرهیاهوی انقلاب یکی پس از دیگری می‌آیند و می‌روند تا نوبت به بهمن پرخاطره می‌رسد؛ بهمنی که پیروزی شیرینی را برای مردم به ارمغان آورد البته به قیمتی گزاف. پیروزی انقلاب اسلامی در ۲۲ بهمن ماه۱۳۵۷ شمسی که سرآغاز توطئهها علیه ایران در کردستان و سیستان و بلوچستان بود باعث شد بسیاری از جوانان انقلابی اصفهان برای مبارزه با این توطئهها به این مناطق اعزام شده و برخی از آن‌ها به شهادت برسند. این شهدا در آغاز در قطعه «حمزه سیدالشهدا» در شمال غربی بقعه شهید شمس‌آبادی دفن شدند.
شهدای جنگ تحمیلی
با شروع جنگ تحمیلی عراق علیه ایران، رفته‌رفته گنجایش آن قطعه تمام و ضرورت انتخاب یک مکان دیگر برای دفن شهدا بیشتر احساس شد. به همین سبب تعمیرگاهی که در کنار خیابان سجاد و جنوب گلستان شهدا قرار داشت، برای این کار انتخاب گردید. قطعه زمین شهدای عملیات فرماندهی کل‌قوا، ثامن الائمه، آزاد سازی شمال آبادان و طریق القدس (آزادسازی بستان) در شمال و شمال غربی بقعه آیت‌اللّه اشرفی اصفهانی نیز با مذاکره با مالکین آن‌ها، برای دفن شهدا اهدا می‌شود. با آغاز عملیات محرم در۱۱/۸/۶۱ در منطقه غرب عینخوش و جنوب غربی موسیان به واسطه حضور رزمندگان اصفهان در این عملیات و به‌ویژه لشکر ۱۴ امام حسین(ع)، بیش از ۳۰۰ شهید به اصفهان آورده شد. اما با توجه به اینکه در گلستان شهدا جایی برای دفن این شهدا وجود نداشت، جلسه‌ای با حضور اعضای هیئت اجرایی، ریاست دادگاه انقلاب و هیئت امنای گلستان شهدا تشکیل و مقرر شد با مذاکره صاحبان منازلی که در جنوب مقبره «یوشع النبی» قرار داشت، آنان به یک مجتمع مسکونی متعلق به بنیاد مسکن و هتلی که در اختیار بنیاد شهید بود، انتقال داده شوند. کار انتقال و سپس تخریب منازل با کمک جهاد سازندگی، شهرداری و مردم صورت گرفت و ۳۳۰ قبر بری دفن شهدا آماده شد. فردای آن روز با تشییع با شکوه شهدا در اصفهان، جنازه شهدای عملیات محرم در این محل تدفین شد.
به صاحبان منازل مسکونی نیز زمین معوّض اهدا و منازل آنان بعد از مدتی ساخته و تحویل آن‌ها داده شد. پس از آن برای دفن شهدای عملیات والفجر یک در شمال غربی فکه، والفجر2 در غرب پیرانشهر، والفجر۴ در شمال غرب مریوان، چندین باب خانه مسکونی با مذاکره با صاحبان آن‌ها و واگذاری معوّض زمین تخریب شد و قسمتی نیز که متعلق به تکیهبان لسان‌الارض بود، خریداری شد. بدین‌سان کار آماده‌سازی قطعه‌های گوناگون گلستان شهدا یکی پس از دیگری انجام شد .
خیمه حسینی گلستان شهدا
اوایل سال ۱۳۶۲ شمسی خیمه حسینی، طراحی و با کوشش مستقیم مرحوم حاج حسن حدادی ساخته شد و از آن پس مراسم شهدا و دعاهای گوناگون و مناسبتها در آن برگزار شد. هم اکنون نیز عملیات اجرایی برای احداث یک مجموعه فرهنگی، سالن سخنرانی و نمایشگاهی در چند طبقه واقع در شمال خیمه حسینی و جنب قطعه یوسف ۳ در حال انجام است.
گلستان شهدای اصفهان محل دفن شهدای والامقامی همچون سردار شهید حاج حسین خرازی، سردار شهید حاج احمد کاظمی، سردار شهید حاج محمود شهبازی، سردار شهید حاج اکبر آقابابایی، سردار شهید محمدرضا تورجی‌زاده، سردار شهید حجت‌الاسلام مصطفی ردانی‌پور و… است.
این زمین مقدس که متبرک‌ترین نقاط مجموعه تخت فولاد و منسوب به پیامبران الهی و جمع کثیری از عارفان و عالمان و فرزانگان این خطه است، در دوران دفاع مقدس بیش از 6000 پیکر مطهر شهید را در آغوش گرفته و آن اولیاء الهی پس از سال‌ها میزبان این عزیزان شده‌اند.
ناگفته نماند که پیکر مطهر برخی از شهدای مدافع حرم اصفهان ازجمله شهید مسلم خیزاب، شهید عبدالمهدی کاظمی، شهید سجاد مرادی و … نیز در این سرزمین دفن شده است. آری بی‌ارتباط نیست اگر بگوییم وجود یک کهکشان ستاره بر روی این زمین خاکی، دلیل بر قداست این زمین مقدس و خاک تابان است.
شهید نماز جمعه
آیت‌الله عطالله اشرفی اصفهانی از دیگر افراد مدفون در این آرامستان است. او در ۲۳ مهرماه ۱۳۶۱ در حالی که برای اقامه نماز جمعه کرمانشاه آماده می‌شد، در مسجد جامع کرمانشاه با انفجار نارنجک توسط فردی به نام محمدحسین خداکرمی ترور و کشته شد. او بنا به وصیت خودش در این مکان و در کنار سید ابوالحسن شمس‌آبادی به خاک سپرده شد.
مقبره یک پیامبر
انتهای گلستان شهدا نیز در قسمتی که معروف به لسان الارض است و در گذشته بخشی از قبرستان تخت فولاد بوده، مزار دیگری منسوب به حضرت یوشع(ع) وجود دارد. او از پیامبران و پیشوایان مذهبی و قدیس قوم یهود بوده که مزار او قبل و بعد از اسلام مورد توجه یهودیان و مسلمانان بوده است.در دوره حکومت سلاطین آل بویه برفراز این مزار، ساختمانی بنا کردند که در دوره صفویه تجدید بنا و تکمیل شد. در جریان جنگ عراق و ایران، ساختمان قبر حضرت یوشع(ع) خراب شد و در سال 1365 ش سنگی مرمرین روی قبر نصب شد.
قطعه‌های گلستان شهدا به شرح ذیل است:
قطعه حمزه سید الشهداء: مقابل درب ورودی گلستان شهدا در کنار بقعه سید ابوالحسن شمس‌آبادی.
تعداد افراد مدفون: ۲۴۱ نفر از جمله شهید سیدحسن بهشتی‌نژاد .
قطعه حنظله: در غرب بقعه شهید آیت‌الله عطاءالله اشرفی اصفهانی.
تعداد شهدای مدفون: 49 شهید ازجمله شهید رسول هلالی .
قطعــــــــه فرماندهـــــــی کل قــــــوا و بیت‌المقدس: بیشتر شهدای آن از عملیات فرماندهی کل قوا (21/3/60) و عملیات‌های بیت المقدس و رمضان و خیبر هستند.
تعداد شهدای مدفون : 338 شهید ازجمله شهید حسین شرکت .
قطعه ثامن‌الائمه و چزابه: در شرق قطعه فرمانده کل قوا قرار دارد که بیشتر شهدا از عملیات‌های فرمانده کل قوا ، ثامن الائمه و چزابه هستند.
تعداد شهدای مدفون : 381 شهید از جمله شهید مصطفی طیاره .
قطعه طریق‌القدس: در شرق گلستان شهدا. تعداد افراد مدفون: ۴۵۷ نفر ازجمله شهید عباس کردآبادی.
قطعه فتح‌المبین، بیت‌المقدس و رمضان: در جنوب گلستان شهدا و سمت غربی درب ورودی قرار دارد که بیشتر شهدا از عملیات‌های فتح‌المبین، بیت المقدس، رمضان و محرم هستند. تعداد شهدای مدفون: 997 شهید از جمله شهید جلال افشار.
قطعه حبیب‌بن مظاهر: در جنوب غربی بقعه شهید اشرفی که بیشتر شهدا از عملیات‌های بیت‌المقدس و محرم هستند. تعداد شهدای مدفون: 62 شهید از جمله شهید حجت‌الاسلام محمدعلی امین نژاد.
قطعه‌های محرم: چهار قطعه جداگانه در جنوب قبر یوشع النبی در لسان‌الارض که بیشتر شهدای عملیات‌های محرم، والفجر مقدماتی و خیبر هستند.
تعداد شهدای مدفون : 601 شهید (محرم یک 187 شهید، محرم دو 89 شهید، محرم سه 93 شهید، محرم چهار 232 شهید) ازجمله شهید محمدرضا افیونی.
قطعه‌های والفجر: در شرقی‌ترین نقطه گلستان شهدا از عملیات‌های والفجر یک ، والفجر دو و والفجر چهار هستند.
تعداد شــهدای مدفون: 510 شهید (والفجریک 101 شهید، والفجردو 95 شهید، والفجر چهار 314 شهید) ازجمله شهیدحاج سیدعبدالمجید صفوی.
قطعه‌های شهدای خیبر: در شمال گلستان و شهدای عملیات خیبر.
تعداد شهدای مدفون : خیبر یک 90شهید ، خیبر دو 38 شهید.
قطعه شهدای غرب: در شمال شرق گلستان شهدا که بیشتر شهدا از مناطق غربی هستند. تعداد شهدای مدفون: 69 شهید.
قطعه شهدای بدر: در شمال غرب گلستان شهدا که بیشتر شهدا از عملیات بدر هستند. از جمله شهید قربانعلی عرب.
قطعه شهدای قادر: در منتهی‌الیه شرق گلستان شهدا که از مناطق گوناگون کشور هستند. عملیات قادر سال 63 منطقه غرب و جبهه پیرانشهر.
قطعه شهدای گمنام: در شمال خیمه حسینی. تعداد شهدای مدفون: 82 شهید گمنام و دو شهید شناخته‌شده از جمله شهید سیدحسین دوازده‌امامی.
قطعه شهدای کربلای ۵: در شمال غربی گلستان شهدا که بیشتر شهدا از عملیات‌های کربلای 5 و کربلای 4 هستند. تعداد افراد مدفون: ۳۲۱ نفر از جمله: سردار شهید حاج حسین خرازی .
قطعه شهدای بیت‌الله الحرام: محل دفن کشته‌شدگان در حادثه کشتار حجاج در مکه (۱۳۶۶)، فاجعه منا (۱۳۹۴) و مدافعان حرم.
نکته گردشگری
لازم می‌رسد با توجه به اهمیت و جایگاه خاص این سرزمین که بخشی از تخت فولاد است و از طرف دیگر جاذبه فرهنگی، مذهبی و تاریخی آن که جدای از مردم کشورمان پذیرای مردمانی از کشورهای دیگر نیز هست، مقدماتی برای اطلاع‌رسانی بهتر به گردشگران به‌خصوص گردشگران خارجی فراهم آید. در حال حاضر هیچ اقدام خاصی در این زمینه انجام نشده و خبری از دستگاه‌های سخن‌گویی که قرار بود در گلستان شهدا نصب و به صورت صوتی راهنمای مردم باشند، نیست. انتظار می‌رود مسئولان بنیاد شهید و اداره کل میراث فرهنگی اصفهان این امر را در دستور کار خود قرار داده و اجازه ندهند تاریخ این سرزمین به فراموشی سپرده شود.
