این قبیل حقوق در ابعاد مالی، مربوط به قانون کار بوده و در شکل خود ارتباط مستقیمی با قوانین حمایتی هنرمندان ندارند. اما در ماهیت و در بخش‌های معنوی ممکن است خارج از قانون کار و تحت لوای حمایتی قوانین حوزه حقوق هنرمندان قرار بگیرند.
پیش از آن چند اصطلاح عمومی و تخصصی در این زمینه را بررسی می‌کنیم.
هنرمند-کارگر چه کسی است؟
در اصل، این اصطلاح که توسط نگارنده به‌کارگیری شده و ممکن است مسبوق به سابقه در متون حقوقی نباشد، اشاره به هنرمندانی دارد که ماهیت کاری آنان از جنس هنری، اما شکل رابطه کاری آنان با کارفرما، در قالب قانون کار است. این شکل، مشابه است با رابطه یک اپراتور دستگاه صنعتی یا نیروی خدماتی با کارفرمای خود، به نحوی که کارگرطبق شرایط قانون کار به نفع کارفرما کار می‌کند.
اما در فرض یعنی اصطلاحِ هنرمند-کارگر، ماهیت کار او هنری بوده و او مشغول تولید آثار هنری است. در این حالت با اینکه حقوق مادی این رابطه بر اساس قانون کار در چارچوب دستمزدهای قراردادی که البته نمی‌توانند و نباید کمتر از حقوق قانون کار باشند، تعیین شده است، اما کماکان حقوق معنوی کارگران هنری به نفع آنان محفوظ است. یعنی حتی اگر یک کارگر هنری، اثری را که خلق کرده است به سفارش و خواست و تأمین مواد اولیه و حتی دریافت ایده از ناحیه کارفرما انجام داده باشد، اما باز هم حقوق معنوی مربوط به نام وی به عنوان پدیدآورنده در ذیل اثر محفوظ و متعلق به خود اوست. زیرا در ماده چهارم قانون حمایت از مؤلفان و مصنفان و هنرمندان مصوب سال چهل و هشت خورشیدی در مجلس سنای ایران، می‌خوانیم که حقوق معنوی محدود به زمان و مکان نبوده و قابل واگذاری نیستند.
کارفرمای هنری
این کارفرما می‌تواند همان سفارش‌دهنده هنری به شکل موردی باشد که در این فرض، مستثنا از قانون کار بوده و در چارچوب حقوق قراردادی در قانون مدنی تعریف می‌شود.
زیرا رابطه تبعیت و نظم حضور ساعتی در این رابطه مطرح نیست. بلکه کارفرما در این فرض، سفارش گیرنده یعنی هنرمند مجری سفارش را برای خلق اثر آزاد گذاشته و او ملزم به رعایت اصول شکلی رابطه کارگر و کارفرما نیست. اما در وضعیت دیگری، این کارفرمای هنری می‌تواند واسطه‌ای بین کارفرمای اصلی و جمعی از کارگران هنری باشد. در این وضعیت که بیشتر در پروژه‌های بزرگ مطرح است، این کارفرما نقش پیمانکار هنری را ایفا کرده که با کارفرمای بالادست خود رابطه قراردادی خارج از قانون کار و از نوع پیمانکاری دارد، اما در عین حال با مجموعه کارگران هنری زیردست خود رابطه مشمول قانون کار به عنوان کارفرما پیدا می‌کند.
چنانچه این پیمانکار، پیمان خود را خرد و ریز کرد و به جمعی دیگر از پیمانکاران دیگر واگذار کند نیز این رابطه به همین شکل رو به پایین تعمیم می‌یابد. یعنی در نهایت مجریان اصلی اثر هنری، با کارفرمای بالا دست خود رابطه مشمول قانون کار خواهند داشت و کارگران هنری محسوب می‌شوند و کارفرمایان بالادست نیز بسته به مورد می‌توانند پیمانکار شخص حقیقی یا حقوقی بالا دست خود قلمداد شوند.
پیمانکار هنری چه کسی است؟
پیمانکار هنری بر اساس قراردادی که با کارفرمای هنری منعقد می‌کند، می‌تواند مشمول یا غیرمشمول در قانون کار باشد. اما در ابعاد حقوق هنرمندان همیشه مشمول بخش‌های معنوی قانون حمایت از مؤلفان و مصنفان و هنرمندان است.
به عنوان مثال اگر شهرداری برای نقاشی دیواری، موضوع را به مناقصه گذاشته و جمع سه‌نفره‌ای از هنرمندان آن را قبول کنند، این جمع اگر با یک شخصیت واحد حقوقی مثل یک تیم هنری با شهرداری قرارداد پیمانکاری امضا کنند، تبدیل به پیمانکاران هنری شده و نسبت به شهرداری، خارج از قانون کار قلمداد می‌شوند.
حال اگر همین تیم، تعداد دیگری از کارگران هنری را به استخدام خود درآورد، آن‌ها کارگران پیمانکار محسوب شده و تیم هنری در شخصیت حقوقی خود موظف به لحاظ بیمه و پرداخت دستمزد و موارد مربوط به قانون کار برای کارگران هنری زیر دست خود خواهد بود.
در تمام این فرض‌ها، کماکان نام پدیدآورندگان در اثر بایستی ذکر شده و حقوق معنوی مربوط به خالقان آثار هنری محفوظ است.
تعداد پیمانکاران هنری در زمینه امور شهرداری‌ها در سال‌های اخیر و با ترویج زیباسازی شهرها، افزایش یافته و حقوق مربوط به آنان نیز همواره در چارچوب قوانین مدنی تعریف و نگریسته می‌شود.
با این حال باید در نظر داشت که چون ماهیت کار آنان از جنس هنر است، رسیدگی به اختلافات و دعاوی مربوط به کیفیت کار آنان و یا عدم درج نام پدیدآورندگان و عدم رعایت حقوق معنوی در آثاری که ارائه می‌کنند، باید در قانون حمایت از مؤلفان و مصنفان و هنرمندان بررسی شود.
