فرهنگ فارسی معین نیز در معنای وقف آورده است: تخصیص‌دادن ملک یا مالی برای مصرف‌کردن در اموری که وقف‌کننده تعیین کرده است.وقف در اصطلاح فقیهان، عقدی است که در آن مالی بخشیده می‌شود تا فقط از منافعش استفاده شود. برای مثال، مکانی به فقرا اختصاص داده می‌شود تا فقرا از منافع آن بهره ببرند، بدون اینکه آن مکان را بشود خرید‌وفروش کرد. در وقف، مال از ملکیت واقف خارج می‌شود و نه او و نه آن‌ها که مال برایشان وقف شده است، حق فروش یا بخشیدن آن را ندارند.به عبارت روشن‌تر، وقف مقدار مالی است که فرد یا افرادی با اختیار خود از مالکیت خود خارج می‌کنند تا عموم مردم از آن استفاده کنند و منافعش در راه تأمین نیازمندی‌های مردم مصرف شود.
پیشینه وقف
این سنت حسنه که از پیامبر (ص) و ائمه (ع) برای ما به یادگار مانده، از عوامل اثرگذار شکوفایی تمدن و پیشرفت در عرصه‌های گوناگون جوامع اسلامی است؛ ازاین‌رو، وقف در جنبه‌های گوناگون حیات اجتماعی و فردی انسان، مانند فرهنگ، اقتصاد و دیگر عرصه‌ها، نقش پررنگی دارد.پیشینه وقف به ملل باستانی برمی‌گردد. از نقوش حک‌شده بر سنگ‌ها در تمدن مصر باستان برمی‌آید که املاکی برای کاهنان نیکوکار و برخی رهبران مذهبی و نیز معابد وقف شده یا اسنادی به‌دست‌آمده که در آن اموالی برای فرزندان وقف شده است؛ همچنین رومیان باستان، برای اشیای مقدس یا پیشکش‌های مردم به عبادتگاه‌ها، قوانینی وضع کرده بودند که شبیه وقف بوده است. ازاین‌رو، می‌شود گفت که وقف از دیرباز با ملل متمدن همراه بوده و هر ملتی نیز برای آن قواعدی ویژه وضع کرده است.در اسلام، سیره پیامبر خدا (ص) در وقف و سفارش ایشان به دیگران، سبب توجه مسلمانان به این کار نیک شد. چیزی نگذشت که سنت وقف در میان مسلمانان رواج یافت و سرچشمه تأثیرات شگرف در عرصه فرهنگ و تمدن اسلامی شد. به‌ویژه در حوزه توسعه آموزش و نیز گسترش فعالیت‌های اجتماعی و فرهنگی، نقشی برجسته ایفا کرد؛ به همین دلیل، نظر فقیهان را به خود جلب کرد؛ تا آنجا که در کتاب‌های فقهی خویش درباره این مسئله گفتوگو و از جنبه‌های گوناگون، درباره آن بحث کردند.از زمانی که علم فقه به‌عنوان دانشی مستقل و سامان‌یافته در میان مسلمانان شکل گرفت، آنان به وقف نیز به‌عنوان یکی از موضوع‌های جدی توجه نشان دادند. اولین فقیهان شیعه نیز هرچند مختصر، درباره آن بحث کردند. در گذر زمان، به تدریج مباحثی گسترده‌تر و گاه نو در خصوص وقف، به‌ویژه درباره چگونگی و شرایط آن پدید آمد. به‌این‌ترتیب، اسلام از این سنت حسنه در مسیری روشن و منطقی و هدف‌دار استفاده کرد.
دلیل نام‌گذاری روزی به نام وقف
بیست‌وهفتم ماه صفر در تقویم رسمی کشور «روز وقف» نامیده شده است. سابقه نام‌گذاری این روز، به سال‌های اولیه انقلاب برمی‌گردد. آن زمان، حجت‌الاسلام‌والمسلمین امام جمارانی و حجت‌الاسلام‌والمسلمین نظام‌زاده که نمایندگان امام خمینی (ره) در سازمان اوقاف و امور خیریه بودند، دهه آخر صفر را «دهه وقف» نامیدند؛ به این دلیل که بیشترین درآمد موقوفات در ایران طبق نیات واقفان، باید صرف عزاداری سیدالشهدا (ع) شود.به دلیل نام‌گذاری این روز، از زاویه‌ای دیگر هم می‌شود نگریست. «وقف اسلامی» در قالب جدید خود که توأم با تنوع، پایداری، هدفمندی و آرمان‌گرایی دینی است، توسط پیامبر گرامی اسلام پایه‌گذاری شده است. روزی که مخیریق یهودی بدون آنکه مسلمان شود، اموال خود را به پیامبر اسلام هبه کرد و پیامبر(ص) بعد از کشته‌شدن مخیریق، اموال او و حیطان سبعه را در قالب صدقه جاریه در خدمت نیازمندان قرار داد، هسته اولیه «وقف اسلامی» تشکیل شد و پیامبر (ص) اولین واقف در تاریخ اسلام شد.حضرت علی (ع) نیز پایه‌گذار شیوه وقف‌نامه‌نویسی است. ایشان در وقف‌نامه‌ای که نوشته‌اند، فرزندشان امام حسن مجتبی (ع) را متولی موقوفات خود قرار دادند. این وقف‌نامه حاوی نکات بسیار مهمی است؛ از جمله اینکه، این اموال نباید به کسی بخشیده شده یا به ارث برده شود یا فروخته شود و همه این امور در موقوفات ممنوع است.از دیگر سو، بیست‌وهشتم صفر سالروز رحلت نبی گرامی اسلام به‌عنوان اولین واقف است و همچنین مصادف است با شهادت امام حسن مجتبی (ع) به‌عنوان اولین متولی موقوفات حضرت علی (ع)؛ بنابراین بیست‌وهشتم صفر به این دو مناسبت، بهترین روز برای نام‌گذاری روز وقف انتخاب شده است؛ اما با توجه به عظمت این روز که روز مصیبت و عزاداری حضرت محمد مصطفی (ص) است، یک روز قبل از آن، یعنی ۲۷ صفر، به نام روز وقف نامیده شد و از سال ۱۳۷۶ روز ۲۷ صفر با عنوان «روز وقف» در تقویم رسمی کشور جای گرفت.
