رفع نیازهای محله‌ها با نظرسنجی از شهروندان به توزیع متعادل و متناسب بودجه در شهر منجر شده و اعتماد متقابلی بین شهروندان و شهرداری شکل می‌گیرد که افزایش شفافیت و پاسخ‌گویی را به دنبال دارد.
قابل‌اجراست؟
بودجه‌ریزی مشارکتی یک فرایند تـصمیم‌گیری مشترک است که شهروندان و مدیران محلی برای تخصیص نهایی منابع بودجه در شهرها برنامه‌ریزی می‌کنند. این شیوه هزینه منابع مالی شهر، بهترین روش برای شفاف‌سازی در سیستم عدم تمرکز محلی است که در آن تصمیم‌گیری‌ها به نمایندگان مردم واگذار می‌شود. اما باید پرسید این روش به‌دلیل مشکلاتی ازجمله هزینه‌های زیاد، قابلیت اجرایی دارد یا فقط در سطح نظری باقی می‌ماند؟ بررسی مزایا و آثار مطلوب آن در مقایسه با تنگناهای پیش رو، همچنین تجربه برخی کشورها در این زمینه که آثار مطلوبی نیز به دنبال داشته، نشان می‌دهد که این شیوه هزینه محلی بودجه و امکان اجرای آن در شهرهای ایران وجود دارد که برای دستیابی به این هدف باید به تقویت نهادهای محلی مثل شوراها و پیش‌بینی سازوکارهای قانونی لازم برای الزام به بودجه‌ریزی مشارکتی در قـــوانـــیـــن بـــودجـــه‌ریـــزی شهری تـــوجـــه شــود. بودجه‌ریزی مشارکتی (Participatory budgeting) فرایندی است که در آن اعضای جامعه تصمیم مــی‌گیــرنــد چگونه بخشی از بودجه عمومی را هزینه کنند. با این کار می‌توان قدرت واقعی تصمیم‌گیری در شهرها را به مردم داد.
بودجه‌ریزی مشارکتی برای اولین‌بار در شهر پورتو آلگره (Porto Alegre) برزیل و در 1989 آغاز شد. پس از اجرای موفقیت‌آمیز این نوع بودجه‌ریزی، این راه‌حل به‌عنوان یک اقدام ضد فقر که کاهش 20درصدی مرگ‌ومیر کودکان را در پی داشت، شناخته شد. از آن زمان تاکنون، بودجه‌ریزی مشارکتی در بیش از سه‌هزار شهر مختلف در سراسر جهان گسترش یافت. بودجه‌ریزی مشارکتی هم‌اکنون به‌عنوان یک مسیر برای تصمیم‌گیری درباره بودجه‌های ایــالت‌هـــا، شــهـــرســتــان‌هــا، شهرها، سازمان‌ها، مدارس و دیگر مؤسسات به کار برده می‌شود.
مجله نیویورک تایمز، از بودجه‌ریزی مشارکتی با عنوان «انقلاب شهروندی در عمل (revolutionary civics in action)» یاد می‌کند. این راه‌حل، اجتماع‌های قوی‌تری ایجاد می‌کند و توزیع عادلانه‌تری از منابع عمومی را انجام می‌دهد.
چند ماه قبل
چــنــد ماه قــبــل، طرح بودجه‌ریزی مشارکتی در جلسات کمیسیون‌های تخصصی تلفیق و اقتصادی بررسی شد و در جلسه علنی 17اسفند99 به تصویب رسید و تأکید شد در اجرای آن از ظرفیت طرح مصوب شده با عنوان «شبکه‌های اجتماعی محله‌ها» نیز استفاده شود؛ همچنین تأکید شد پروژه‌های موردنظر در طرح عمرانی بوده و در فضاهای عمومی محله‌ها قابلیت اجرا داشته باشند. هدف نهایی طرح این است که در هر منطقه با درخواست ساکنان محله، اعتبار لازم با قید پروژه‌های مشخص در بودجه منظور شود. سال گذشته طرح شبکه‌سازی اجتماعی محله‌ها در شورا به تصویب رسید و حالا به نظر می‌رسد که با استفاده از این طرح می‌توان بودجه‌ریزی مشارکتی را هم به سرانجام رساند. به گفته رئیس شورای اسلامی شهر اصفهان 120میلیارد تومان ردیف کمک به محله‌ها در بودجه سال جاری درج‌شده که بین 200 محله شهر تقسیم می‌شود.
به گفته نصر اصفهانی، تعیین اولویت هزینه‌ها با مردم محله است؛ ولی مدیریت بودجه را مناطق شهرداری بر عهده دارند. درواقع مردم در هزینه بودجه مشارکت می‌کنند، نه در درآمدها. این مصوبه درواقع اولویت هزینه‌ها در محله‌ها با مشارکت مردم را مشخص می‌کند تا تکلیف مناطق شهرداری برای هزینه بودجه مشخص شود.
به گفته او، اگر شهرداری و شورا به این نتیجه می‌رسند که مبلغی در هر محله هزینه شود به این معناست که اولویت‌بندی هزینه بودجه مناطق به‌وسیله معتمدان محلی مشخص شود و آن‌ها در عدد و رقم بودجه دخالتی ندارند.نایب‌رئیس شورای شهر هم می‌گوید: با اجرای این طرح بخشی از هزینه بودجه شهر با مشارکت و هم‌فکری شهروندان در مناطق تصمیم‌گیری می‌شود. درواقع با هزینه میزان مشخصی از بودجه در محله‌های شهر امکان مشارکت در بودجه‌ریزی فراهم می‌شود. ملت تأکید می‌کند که شهرداری باید معتمدان و نخبگان هر محله و منطقه را در تصمیم‌گیری برای هزینه بودجه مناطق شریک کند تا در یک جمع حداکثری بهترین تصمیم‌ها گرفته شود.
حکمرانی خوب
یکی از شاخص‌های مهم توسعه شهری در کلان‌شهرهای دنیا اجرای حکمروایی خوب شهری است. برای دستیابی به این استراتژی توسعه، مشارکت شهروندان در امور شهر نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. حکمرانی شهری با بهره‌گیری از سیاست از پایین به بالا و طراحی شبکه‌های خودسازمانده، رویکردهای قدیمی سلسله‌مراتبی از بالا به پایین و دیوان‌سالاری دوره مدرنیسم شهری را کم‌رنگ و ناکارآمد کرده است. مشارکت مردم در امور جامعه یکی از کلیدی‌ترین پایه‌های حکمرانی خوب به‌شمار می‌رود. یکی از ابزارهای مهم برای تحقق حکمرانی خوب شهری، بودجه‌ریزی مشارکتی است. بــودجــه‌ریــزی مــشــارکتی فرایندی است که طی آن شهروندان برای توزیع مناسب منابع با مدیران و تصمیم‌گیران بودجه شهر مذاکره می‌کنند.
بودجه‌ریزی مشارکتی ابزاری است برای گسترش شفافیت و پاسخ‌گویی که می‌تواند به اهداف صرفه‌جویی، شفافیت، کارایی و اثربخشی بودجه دست‌یافته و باعث افزایش کارآمدی مدیریت شهری شود. سطح شفافیت نظام مالی علاوه بر افزایش کارآمدی سازمان، تأثیر مشخصی بر سطح اعتماد و رضایت عموم از سازمان ذی‌ربط خواهد داشت.
با تحقق بودجه‌ریزی مشارکتی، عملکرد مدیریت شهری ارتقا می‌یابد. در این شرایط گروه‌های طردشده اجتماعی در فرایند تصمیم‌گیری و اختصاص اعتبارات به پروژه‌ها دخالت داشته و این امر عاملی اساسی در راستای گسترش کیفیت زندگی در مناطق کمتر برخوردار شده و موجب می‌شود این مناطق سهم بیشتری از بودجه شهری در مقایسه با مناطق ثروتمندتر را به خود اختصاص دهند. این روند، تحقق عدالت اجتماعی و برابری توزیع خدمات و منابع در شهر را به همراه دارد. در اختصاص منابع باید مدیران به این دو پرسش مهم به‌طور مستمر توجه کنند که چه کسی هزینه‌ها را می‌پردازد و چه کسی چه چیزی را در کجا به‌دست می‌آورد تا توزیع منابع مسیرهای عادلانه و درست را طی کند و تا حد امکان گروه‌های اجتماعی آسیب‌پذیر با هدف رفع تبعیض و برقراری توازن و تعادل شهری، موردتوجه قرار گیرند. در فرایند بودجه‌ریزی مشارکتی، شهروندان در جریان هزینه‌های انجام‌شده به‌وسیله مدیریت شهری قرار می‌گیرند و می‌توانند عملکرد مدیریت شهری را در اختصاص منابع درآمدی رصد کرده و تعیین کنند این منابع کجا صرف شود. این اقدامات، عامل مهمی در جلوگیری از فساد اداری بوده و نقش بازدارنده هم دارد. سلامت مالی یکی از پیامدهای غیرمستقیم بودجه‌ریزی مشارکتی است و از سویی به‌عنوان اهرمی مهم برای افزایش پاسخ‌گویی مدیران شهری عمل خواهد کرد. بودجه‌ریزی مشارکتی سهیم شدن همه گروه‌های اجتماعی در تصمیم‌گیری، شفافیت فرایندهای انجام امور، پاسخ‌گویی، عدالت اجتماعی و فضایی، کارآمدی نظام مدیریت شهری و مشارکت‌پذیری شهروندان را که از شاخص‌های حکمروایی خوب شهری است، ارتقا داده و عامل مهمی برای ارتقای جایگاه مدیریت شهری خواهد بود.
