«پی اس این نمایش که توسط آقای میرزا غلامحسین خان زیرک‌زاده، معلم فاضل ادبیات فرانسه مدرسه متوسطه سعدی و شاعر شیرین سخن اصفهان، آقای آراد، از شاهنامه فردوسی استخراج و تألیف و تلفیق گردیده را می‌توان یکی از بهترین پی اس هایی دانست که تا کنون به زبان فارسی تهیه شده و بلکه می‌توان مدعی شد که از پی اس رستم و سهراب نیز به مراتب بهتر و موثرتر است. نمایش این پی‌اس نه‌تنها روح نابغه سخن ایران، فردوسی علیه الرحمه را شاد می‌کند، بلکه شدیدترین احساسات وطنی را در قلب تماشاچی تولید و یکی از پرده‌های مهم تاریخی این مملکت و مفاخر باستانی وطن عزیز ما را در نظر او جلوه‌گر می‌سازد» (همان).
رویکرد متفاوت اخگر در اینجا، معرفی پی اس یا همان متن نمایشنامه و همچنین نویسنده‌های آن است. چراکه پیش از این، چنانچه در مطلب نمایش بیژن و منیژه هم به آن اشاره کردیم، در تحلیل نمایش‌ها، معمولا نامی از نویسنده اثر به طور خاص و همچنین سبک و شیوه نگارش نمایشنامه به میان نمی‌آورد. اما این بار، نام غلامحسین زیرک‌زاده از چنان آوازه‌ای برخوردار بوده که نه تنها نویسنده اخگر از اجرای نمایش با نمایشنامه‌ای به قلم وی به وجد آمده، بلکه ما را نیز که با فاصله‌ای 88ساله آن را می‌خوانیم، هیجان‌زده می‌کند.
دکتر غلامحسین زیرک‌زاده که تحصیلات خود را در فرانسه گذرانده بود، بنا بر گزارش اخگر در سال 1312، معلم ادبیات فرانسه در دبیرستان سعدی بوده است. او بعدها نیز در دانشکده ادبیات دانشگاه تهران، به تدریس زبان و ادبیات فرانسه مشغول شد. اما آوازه غلامحسین زیرک‌زاده در بخش فرهنگ مربوط به ترجمه آثار مهمی از ادبیات فرانسه همچون «امیل» و «قرارداد اجتماعی» نوشته «ژان ژاک روسو» به زبان فارسی است.
او همچنین از اعضای اصلی «حزب ایران» و برادر بزرگ‌تر احمد زیرک‌زاده، (از مؤسسان جبهه ملی ایران و معاون وزارت اقتصاد دکتر محمد مصدق) نیز بوده است. اما تمام این رخدادها متعلق به یک بازه زمانی 20 ساله پس از این دوران است که غلامحسین زیرک‌زاده در اصفهان معلم زبان فرانسه بوده و پی اس جذابی از شاهنامه فردوسی استخراج کرده تا جمع فرهنگ دوستان اصفهان را غافلگیر کند.
پس به سال 1312 بازگردیم و گزارش اخگر از این نمایشنامه:
«نمایش سیاوش و کیخسرو
برای تألیف و نمایش این پی‌اس، قریب 4 ماه است که آقای زیرک‌زاده کلیه اوقات شبانه‌روزی خود را صرف این راه نموده و رنج‌های فراوان برده و می‌برند و به طوری که کسب اطلاع کرده‌ام، احتمال قطعی می‌رود که نه تنها چنین نمایش با شکوهی تا کنون در اصفهان (اجرا) نشده، شاید در طهران هم نظیر آن به معرض تماشای عمومی گذاشته نشده است. تا به‌حال مبالغ زیادی برای تهیه مقدمات این نمایش به مصرف رسیده و قطعا این نمایش تمام آهنگی، پر مخارج ترین نمایشی است که تا به حال در اصفهان داده شده. از شب جمعه آینده در فضای جنب کافه جهان‌نما واقع در ابتدای خیابان پهلوی، رو به‌روی پل‌های چهارباغ این نمایش داده خواهد شد و به طوری که اطلاع داریم مازاد عواید آن از طرف مؤسس محترم، به مؤسسه شیر و خورشید سرخ اصفهان واگذار خواهد شد. انتظار می‌رود که برای تشویق مؤلف محترم این پی اس بی‌نظیر و شادکردن روح فردوسی و تحریک احساسات وطنی ابنای اصفهان، کلیه همشهریان محترم ما سعی کنند که بلیط‌های این نمایش به فروش رسیده و هر یک به سهم خود در اقدام وطن پرستانه‌ای که آقای زیرک‌زاده نموده‌اند اشتراک نمایند» (همان).
از توصیف محل اجرا که در متن گزارش آمده، به نظر می‌رسد که نمایش در فضای باز اجرا شده است. همچنین اشاره به «نمایش تمام آهنگی»، فرمی از اپرا یا تئاتر موزیکال را یادآور می‌شود که با توجه به سابقه حضور آقای زیرک‌زاده در اروپا برای تحصیلات و احتمال آشنایی وی با نمایش اپرا، تنظیم این پی اس در فرم موزیکال، چندان دور از ذهن نمی‌نماید. اما اینکه آیا بازیگران و نوازندگان از عهده اجرای آن در فضای باز برآمده‌اند یا نه، سوالی است که باید در شماره‌های بعدی اخگر به دنبال پاسخ آن گشت.
اگر به جای تابستان 1312، در تابستان 1400 قرار بود اجرای اپرایی از شاهنامه در مکانی ابتدایی خیابان کمال اسماعیل روبه‌روی سی‌وسه‌پل به روی صحنه برود، حتما مخاطبان بسیاری خواستار دیدن این نمایش باشکوه می‌شدند؛ اما اکنون که چنین امکانی وجود ندارد، به سال 1312 می‌رویم تا از جزئیات این رویداد هنری ویژه در اصفهان سال‌های دورتر، با خبر شویم. شما دعوتید تا در ستون بعدی این سفر تاریخی را تجربه کنید.
