گاهی در آثار هنری با مسئله خلق مشترک و خلق مرکب مواجه هستیم. آنچه در تعاریف هنری و حقوقی ممکن است به صورت اشتباه ارائه یا دریافت شود، همین افتراق یا شباهت این دو است. علاوه بر مباحث حقوقی و قانونی مربوط به هر دوی این مفاهیم و عبارات، در مباحث تکنیکی هنری نیز مجال‌های بسیار گسترده‌ای در این زمینه‌ها وجود دارند که مجامع هنری و منتقدان و مدرسان و مؤلفان هر حوزه به تفصیل به آن پرداخته‌اند. اما در مباحث حقوقی باید با نیم‌نگاهی به ابعاد تکنیکی و تخصصی در هنر به وجوه تشابه و تفاوت آثار هنری مشترک و مرکب پرداخت.
اثر هنری مرکب چیست؟
اثر هنری مرکب اثری است که با ترکیب حد اقل دو هنر متفاوت ایجاد شده باشد. این اثر می‌تواند با اینکه ترکیب چند هنر است، توسط یک نفر خلق شده باشد. نیز می‌تواند توسط تعدادی از شخص‌های حقیقی یا شخصیت‌های حقوقی در مقام پدیدآورنده ایجاد شده باشد. در این صورت به آن اثر هنری مشترک می‌گوییم.
اثر هنری مشترک چیست؟
همان‌گونه که گفتیم، اثر هنری مشترک اثری است که توسط حداقل دو نفر پدیدآورنده ایجاد شده باشد. این اثر می‌تواند در یک رشته، یا در چند رشته و موضوع هنری طبقه‌بندی شود. به عنوان مثال، یک اثر مشترک می‌تواند یک نقاشی به عنوان اثر هنری واحد و ساده، یا یک فیلم سینمایی به عنوان یک اثر هنری ترکیبی و متشکل از چند رشته هنری باشد.
آیا اثر مرکب هنری می‌تواند مشترک هم باشد؟
بله، آثار هنری مرکب می‌توانند مشترکا یا منفردا خلق شوند. آثار هنری مشترک نیز می‌توانند ساده یا ترکیبی باشند. در اصل، هر دوی این عبارات ناظر به یک موضوع هستند و تفاوتی در ماهیت قضیه نیست.
همان گونه که گفتیم، یک فیلم سینمایی به عنوان یک اثر هنری ترکیبی، می‌تواند منفردا یا مشترکا خلق شده باشد. یا یک کلیپ آهنگ که مجموعه‌ای از شعر، صدا، موزیک و فیلم است به عنوان یک اثر هنری ترکیبی می‌تواند توسط یک نفر یا بیشتر خلق شده باشد.
قانون چه می‌گوید؟
ماده ششم از قانون حمایت از حقوق مؤلفان، مصنفان و هنرمندان مصوب سال 48 خورشیدی در مجلس سنای ایران، به صراحت به آثار هنری مشترک پرداخته و آن را این‌گونه تعربف کرده است: اثری که با همکاری دو یا چند پدیدآورنده به وجود آمده باشد و کار یکایک آنان جدا و متمایز نباشد اثر مشترک نامیده می‌شود و حقوق‌ناشی از آن حق مشاع پدیدآورندگان است.
در این میان توجه به دو شرط اصلی، لازم است. اول اینکه در اثر هنری مشترک باید نتیجه کار به شکل درهم‌تنیده و مخلوط از عاملیت تمام پدیدآورندگان باشد و اگر این گونه نباشد با دو اثر مجزا طرف هستیم نه یک اثر مشترک.
نکته دوم این است که حقوق پدیدآورندگان در آثار هنری مشترک به شکل مشاع متعلق به همه آن‌هاست. اما نظر قانون در مورد آثار هنری مرکب، به روشنی آثار مشترک نیست. چون در آثار مرکب، مبحث حقوقی تازه‌ای برای طرح جود ندارد و در هر صورت فرض بر این است که با یک نفر پدید آورنده مواجه باشیم و اگر این پدیدآورنده بیشتر از یک نفر باشد، پس وارد حوزه آثار مشترک خواهیم شد که برای آن تعیین تکلیف شده است.
با این حال، اگر در ردیف‌های دوازده‌گانه هنرهای مورد حمایت قانون دقت کنیم مشاهده می‌کنیم که بند دوازدهم به آثار هنری ترکیبی اشاره کرده؛ بی آنکه از قبل تعریفی از آنان ارائه داده باشد. می‌توان گفت سکوت قانون‌گذار در عدم تعریف آثار ترکیبی، ناشی از این پیش‌فرض بوده که مخاطب با مفهوم ترکیب آثار هنری آشناست. این بند می‌گوید: اثرهای مورد حمایت این قانون به شرح زیر است: 12- هر گونه اثر مبتکرانه دیگر که از ترکیب چند اثر از اثرهای نامبرده در این فصل پدید آمده باشد.
علاوه بر بند دوازدهم که ذکر شد، در بند پنجم نیز واژه ترکیبی در مورد آثار نقاشی بدین شکل استفاده شده است: 5- نقاشی و تصویر و طرح و نقش و نقشه جغرافیایی ابتکاری و نوشته‌ها و خط‌های تزیینی و هرگونه اثر تزیینی و اثر تجسمی که به هر طریق و روش به صورت ساده یا ترکیبی به وجود آمده باشد.
جمع‌بندی و نتیجه‌گیری
اثر مرکب، مثل نقاشی-خط یا فیلم سینمایی یا کلیپ آهنگ، اثری است که از ترکیب چند اثر هنری خلق شده باشد. چه توسط یک نفر یا چند نفر. اثر مشترک اثری است که صرف نظر از اینکه مرکب باشد یا ساده، بایستی بیشتر از یک نفر و حد اقل دو پدیدآورنده داشته باشد؛ به نحوی که نتیجه کار هیچ‌کدام قابل تفکیک از دیگری نبوده و حقوق مشاعی در اثر داشته باشند.
افزودن دیدگاه جدید