جان غیرنظامیان ارزش ندارد؟!

در تاریخ 13 نوامبر 2021، نیویورک‌تایمز افشا کرد که در جریان یکی از حملات هوایی جنگنده‌‌های اف-15 به شهر باغوز سوریه در سال 2019 بیش از 70 نفر کشته شده‌‌اند. مقامات حقوقی در همان زمان تأکید کردند که این رویداد می‌‌تواند جنایت جنگی تلقی شود و درخواست تحقیق و تفحص کردند.
اما چنین تحقیق و تفحصی هرگز انجام نشد. در عوض، اطلاعات این حمله را مخفی کردند و پرسش‌‌های ناخوشایند و دردسرساز را نادیده گرفتند. گزارش‌‌های موجود نیز حذف، سانسور و طبقه‌‌بندی شدند. جین تیت2، تحلیل‌‌گری که درباره این حمله افشاگری کرده بود هم اخراج شد. تنها پس‌ازاینکه تیت درنهایت به رسانه‌‌ها روی آورد، پنتاگون به‌ناچار پذیرفت که 80 نفر در جریان این حمله کشته شده‌‌اند؛ اما اینکه تلفات گفته‌‌شده غیرنظامی بوده‌‌اند و این احتمال که حمله موردنظر جنایت جنگی بوده باشد، تأیید نشد. پنتاگون تأکید داشت که تشخیص غیرنظامی بودن افراد کشته‌‌شده ناممکن است چراکه زنان و کودکان عضو داعش نیز گاهی اوقات سلاح به دست می‌‌گرفتند.
اما حمله هوایی باغوز تنها رویداد این‌‌چنینی نیست. یکی از حملات هوایی نیروهای ائتلاف به رهبری هلند به یکی از کارخانه‌های اسلحه‌‌سازی داعش در شهر حویجه عراق نیز در سال 2015 منجر به کشته شدن بیش از 70 غیرنظامی شد و تحقیقاتی که اخیراً درباره این حمله انجام شده است به‌‌خوبی نشان می‌‌دهد که نه آمار شوکه‌‌کننده مرگ‌‌ومیر غیرنظامیان و نه انکار و پنهان‌‌کاری آن، رویدادهای منحصربه‌‌فردی نیستند. سیاستمداران هلندی در ابتدای امر از قبول مسئولیت در قبال هرگونه تلفات غیرنظامی سر باز زدند و پس‌ازآن هم کوشیدند آمار و ارقام مربوط به تلفات غیرنظامیان را در رده «امنیت عملکردی»3 و اطلاعات محرمانه قرار دهند.
وقتی خبرنگاران به‌‌وضوح و به‌‌طور تکذیب‌‌ناپذیری نشان دادند که حمله حویجه به دست هلند انجام شده است هم دوباره مقامات مسئول ادعا کردند که هیچ‌‌کس نمی‌‌تواند تشخیص دهد که آیا افراد کشته‌‌شده غیرنظامی بوده‌‌اند یا جنگجوی داعش.
انکار تلفات و زیر سؤال بردن هویت غیرنظامی آن‌‌ها یکی از ابعاد نظام‌‌مند جنگِ از راه دوری است که علیه داعش به وقوع پیوست. ایروارز (Airwars)، یکی از مؤسسات معتبر فعال در حوزه دیدبانی جنگ‌‌های بین‌‌المللی هوایی، تخمین زده است که بین 8.150 تا 13.174 غیرنظامی در جریان 35.000 حمله هوایی که از زمان آغاز جنگ در سال 2014 انجام شده (و بیش از 70 درصد شهرهایی همچون موصل در عراق و رقه در سوریه را تخریب کرده است)، کشته شده‌‌اند. بااین‌‌حال، کل نیروهای ائتلاف روی‌‌هم‌‌رفته تنها کمی بیش از 10 درصد این آمار و ارقام را (1.417) پذیرفته و به رسمیت شناخته‌‌اند.

دقت و حساسیت در نبرد

جنگ ائتلاف بین‌‌المللی به رهبری ایالات‌‌متحده با داعش مثال خوبی است از اینکه چطور ارتش‌‌ها و نیروهای نظامی پیشرفته در حال روی آوردن به جنگِ از راه دور4 هستند. جنگ از راه دور به‌‌طورکلی به معنای فاصله گرفتن از رویکرد معمول حضور نیروهای زمینی در نبرد است. این سبک جنگی شامل استفاده از هواپیماهای بدون سرنشین، حملات هوایی و گروه‌‌های عملیاتی ویژه‌‌ای می‌‌شود که به نیروهای محلی آموزش می‌‌دهند، نیروهایی که جنگ واقعی را انجام می‌‌دهند و همان‌‌ها هم هستند که دراین‌بین کشته می‌‌شوند. این جنگ‌‌های اصطلاحاً «بدون ریسک» به مذاق رهبران دموکراتیک غربی خوش می‌‌آید: حالا که اجساد سربازان کمتری به وطن بازمی‌‌گردد، آن‌‌ها هم دیگر نگرانی و هراسی بابت خشم و اعتراض عمومی و باخت‌‌های انتخاباتی نخواهند داشت.
جنگ از راه دور با تأکید روی مسائلی از قبیل «دقت» موشک‌‌ها و «توجه و حساسیت» اعمال‌‌شده به‌‌منظور اجتناب از تلفات غیرنظامی به خورد عموم جامعه داده می‌‌شود. به‌‌عنوان‌‌مثال، استفن جی. تاونسند5، فرمانده آمریکایی نیروهای ائتلاف، همه را به چالش کشیده که اگر می‌‌توانند در تمام تاریخ جنگ و جنگاوری، عملیاتی هوایی بیابند که از حملات هوایی آن‌‌ها دقیق‌‌تر باشد و اظهار داشته که «هدف نیروهای ائتلاف همواره به صفر رساندن تلفات انسانی بوده است».
این نوع جدید جنگاوری و جنگِ به‌‌اصطلاح «ایدئال» که بر مبنای «تکنولوژی‌‌های هوشمند» و «اصل تناسب» طراحی شده است به استراتژیست‌‌های ائتلاف این امکان را می‌‌دهد که حداقل ازلحاظ نظری بتوانند نه‌‌تنها از نیروهای نظامی غربی بلکه از غیرنظامی‌‌های خودی نیز محافظت کنند.

انکار، پنهان‌‌کاری و عدم امکان تفحص

بنابراین، وقایعی که منجر به تلفات غیرنظامی گسترده می‌‌شوند، این پتانسیل را دارند که مشروعیت نه‌‌تنها یک عملیات خاص بلکه در سطحی وسیع‌‌تر، ماهیت این سبک جدید جنگاوری را نیز زیر سؤال ببرند. به همین دلیل هم هست که در موقعیت‌‌هایی نظیر دو موردی که پیش‌‌ازاین به آن‌‌ها اشاره شد، دولت‌‌های غربی درباره آسیب غیرنظامی ناشی از حملات از راه دورشان مخفی‌‌کاری می‌‌کنند و حاضرند برای مسکوت ماندن ماجرا دست به هر کاری بزنند.
مقامات رسمی برای ابقای باور غلطی که درباره جنگ‌‌های به‌‌اصطلاح «پاک» آن‌‌ها وجود دارد به استراتژی‌‌های معمول یعنی انکار (غیرنظامیان کشته نشده‌‌اند) و پنهان‌کاری (به دلیل ملاحظات امنیتی نمی‌‌توانیم افشا کنیم که غیرنظامیان کشته شده‌‌اند یا نه) روی می‌‌آورند. بااین‌‌حال، اگر نتوانند بیش از این بر تلفات غیرنظامیان سرپوش بگذارند، به این حربه متوسل می‌شوند که تشخیص هویت افراد کشته‌‌شده به‌‌هیچ‌‌وجه ممکن نیست؛ اما مضحک اینجاست که با چنین ادعایی در حقیقت گفتمان دقت خودشان را زیر سؤال می‌‌برند: دقیقاً به همین دلیل که حملات از فاصله دور انجام می‌‌شوند و نیروهای زمینی هم در آنجا حضور ندارند، پس به‌‌ظاهر تشخیص اینکه چه کسانی مرده‌‌اند غیرممکن است.
در مورد حویجه، وزارت دفاع هلند در ابتدا ادعا کرد که تنها سنتکام (فرماندهی مرکزی ایالات متحده آمریکا که رهبری جنگ علیه داعش را بر عهده داشت) این ظرفیت و اختیار را دارد که وقوع تلفات غیرنظامی را در حویجه تأیید کند.
اما وقتی سنتکام بعدها اعلام کرد که این تلفات 70 نفره بخشی از شمارش رسمی اجساد غیر‌‌نظامیان بوده است، وزیر دفاع هلند، آنک بیجلولد6، چنین استدلال کرد که به دلیل «دشواری تمایز قائل شدن بین جنگجویان داعش و غیرنظامیان پس از وقوع حادثه»، حتی سنتکام هم هرگز نمی‌‌تواند واقعاً از ماهیت غیرنظامی این تلفات مطمئن شود. از بسیاری جهات، پاسخ ایالات‌‌متحده به حمله باغوز نیز تکرار همین منطق است چون این کشور هم اظهار داشته که تشخیص و تأیید هویت غیرنظامی 80 کشته این حملات از اساس ناممکن بوده است.

جنگ از راه دور و مسئولیت‌‌پذیری

این اظهار بی‌‌اطلاعی و امتناع نظام‌‌مند و استراتژیک از پذیرش آسیب‌‌های واردشده به غیرنظامیان، هرگونه شفافیت و مسئولیت‌‌پذیری در قبال درد و رنج انسانی را در جنگ‌‌های از راه دور ناممکن می‌‌کند. علاوه بر این، چنین رویکردی توانایی پارلمان‌‌ها و شهروندان غربی را تضعیف می‌‌کند و به آن‌‌ها اجازه نمی‌‌دهد روی جنگ‌‌هایی که به اسم آن‌‌ها درمی‌‌گیرد، کنترل دموکراتیک داشته باشند. این مسئله باعث می‌‌شود ارتش‌‌های پیشرفته غربی بیش‌‌تر (و نه کم‌‌تر) به جنگ و درگیری‌‌های نظامی رو بیاورند و شرایط را برای کشتار غیرمسئولانه و ادامه‌‌دار غیرنظامیان فراهم می‌‌کند.
مؤسسات، روزنامه‌‌نگاران، دانشگاهیان و افشاگران نظامی که به پایش این رویدادها می‌‌پردازند، نهایت تلاش خود را می‌‌کنند تا از مرگ‌‌ومیر و درد و رنج ناعادلانه‌‌ای که در جنگ‌‌های از راه دور رخ می‌‌دهد، پرده بردارند. حال دیگر به عهده مردمان کشورهای غربی و دولت‌‌های آن‌‌هاست که به این موضوعات اهمیت بدهند و درباره منطق پشت این نوع تکان‌‌دهنده از خشونت، پرسش‌‌گری کنند.

پی‌‌نوشت‌‌ها:
1. collateral damage
2. Gene Tate
3. operational security
4. remote warfare
5. Stephen J Townsend
6. Ank Bijleveld
این مطلب ترجمه مقاله‌‌ای است با عنوان
“Collateral damage: crushing the myths of accuracy and accountability in modern warfare”
که در تاریخ 23 نوامبر 2021 در وب‌‌سایت کانورسیشن (theconversation.com) منتشر شده است. این سازمان رسانه‌‌ای می‌‌کوشد نتایج پژوهش‌‌ها و مقالات منتشرشده توسط محققان، متخصصین و دانشگاهیان حوزه‌‌های مختلف را در دسترس عموم قرار دهد.