بهشتی در قلب هشت‌بهشت

در ابتدای برنامه بهشاد حسینی ضمن ابراز خرسندی از برگزاری شصت‌و‌نهمین نشست مجازی گروه حفاظت ایکوم به معرفی مهمان‌های برنامه پرداخت و سپس هرکدام به ترتیب در طول برنامه توضیحاتی درباره کاخ هشت‌بهشت روی تصاویر ارائه دادند؛ سپس شیروانی درباره تاریخچه موزه گفت: کاخ هشت‌بهشت در میان باغ بلبل که یکی از باغ‌های دولت‌خانه صفوی بوده است، در زمان شاه‌سلیمان به اتمام می‌رسد و این باغ تفرجگاهی برای شاهان صفوی و پس‌ازآن هم شاهان قاجار بوده و به‌خصوص فتحعلی‌شاه به این کاخ بسیار علاقه داشته است.
گوهربین با اشاره به اینکه باغ‌های هشت‌بهشت در دوره شاه اسماعیل بنا گذاشته شده‌اند، گفت: یکی از نکات جالب کاخ هشت‌بهشت این است که آن را به‌عنوان اولین مدرسه ایران می‌شناسند. البته مدرسه به‌صورت مکتب‌خانه نبوده و کلاس‌های درس، کارگاه نجوم و عکاسی داشته است.
حسینی در ادامه درباره کاشی‌های این بنا توضیح داد و گفت: هرکدام از این کاشی‌ها به یک روایت و داستانی اشاره می‌کند. یک سری منشأ داستان‌های کلیله‌ودمنه دارند و برخی دیگر ریشه در ادبیات داستانی کهن ما. نقوش بسیار متنوع است و بعضا از حیواناتی است که در اقلیم ایران وجود ندارند. از دوره ایلخانی به بعد نقوشی مثل اژدها و جانوران بال‌دار وارد کاشی‌کاری ایرانی شد. در کاخ هشت‌بهشت اژدهای سبک چینی داریم و نشان می‌دهد که سنت ایلخانی در کاشی‌های مطلاکاری این بنا وجود دارد. نقوش کاشی‌کاری این کاخ بسیار خاص وپرروایت است. یک سری موجوداتی هم داریم که وجود عینی دارند. مثلا طرح شترمرغ یا پلیکانی که دهانش را بازکرده و پرندگان از دهانش آب می‌خورند. در دهه چهل هیئت ایزمئو یک سری مداخلات باهدف پاک‌سازی سبکی و احیای تزیینات صفوی یا جداره‌ها انجام می‌دهد و برخی الحاقات دوره‌های بعد را جداسازی می‌کنند و قرار بوده روی سازه دیگری پیاده کنند که بعد از بین می‌روند.
گوهربین نیز درباره سقف این بنا گفت: سقف یزدی‌بندی است، ما در مسجد جامع یزد قدیمی‌ترین سند این‌گونه معماری را داریم. در دوره تیموری یک سری تزیینات ریز و جزئیات روی یزدی‌بندی انجام داده‌اند. در دوره صفوی زیباترین یزدی‌بندی را در این کاخ شاهدیم. انواع هنرهای آینه‌کاری، طلاکاری، لایه‌چینی را روی یزدی‌بندی اجرا کردند و چنین تنوعی به لحاظ تعداد آرایه‌ها روی یک یزدی‌بندی در دنیا بی‌نظیر است.
کارشناسان در ادامه درباره سازه‌های آبی عمارت توضیح دادند. حسینی گفت: علاوه بر این راجع به بحث سازه‌های آبی که داخل کاخ بوده است می‌توان بسیار صحبت کرد. حوض‌ها یا آب‌سره‌ای که در این کاخ وجود دارد جزئیات بسیار زیادی دارد که درباره هرکدام می‌توان به‌تفصیل گفت. مثلا حوض مروارید جزئیات بسیار زیادی دارد.
شیروانی نیز در تکمیل این موضوع درباره شکل مهندسی این آب‌رسانی گفت: برای گردش آب در این کاخ، آب از دو چاهی که سمت جنوب غربی بوده به سمت بالای کاخ و یک مخزنی در درون یکی از اتاق منتقل و به‌وسیله تن‌پوشه به حوض آب سرسره وارد می‌شده و از کف از طریق روزنه‌هایی که وجود دارد وارد حوض مروارید می‌شده است.
در جریان برنامه گوهربین توضیحاتی درباره حجم لایه‌چینی در معماری دوره صفوی داد و درباره نقش‌های به‌کار رفته در تنگ‌بری‌ها گفت: در مقاله‌ای، نقش‌های به‌کار‌رفته در تنگ‌بری‌ها را با اشیایی که در دوره صفوی به‌دست‌آمده مقایسه کرده‌اند. درواقع تنگ‌بری صرفا کاربرد تزیینی نداشته و جایی برای نگهداشت اشیا سفالی بوده است. این را در سفرنامه سیاحان نیز می‌توان دید. سپس حسینی به طبقه بالای عمارت رفت و درباره معماری این طبقه توضیح داد و درباره تزیینات این طبقه گفت: در این طبقه یک سری نقاشی روی پارچه داشته‌ایم که جای الصاق میخ‌هایش هنوز وجود دارد. به نظر می‌رسد در دوره ایزمئو یا قبل‌تر این نقاشی‌ها جدا می‌شود. برای باز‌کردن و مرمت این‌ها هم نیاز به‌صرف بودجه و مواد لازم است. برای همین هنوز اقدام به مرمت نکرده‌ایم.
گوهربین در انتها به سایه‌پردازی در تزیینات بنا اشاره کرد و حسینی در تکمیل حرف‌های او گفت: در هشت‌بهشت خیلی سعی کرده‌اند از الگوهای طبیعی و فرم‌های گیاهان و پرندگان استفاده شود؛ در نتیجه سایه‌پردازی را اینجا با شدت بیشتری می‌بینیم. در بناهای مذهبی سعی می‌شود از این کار پرهیز شود پس سایه‌پردازی نداریم. شاید بشود گفت بیشتر این موضوع در کاخ‌هاست.