در اواسط مهرماه، وزیر امور خارجه کشورمان در سفر به مسکو اعلام کرد که به‌زودی سند راهبردی همکاری ایران و روسیه تنظیم می‌شود. حسین امیرعبداللهیان در نشست مطبوعاتی مشترک با همتای روس خود تأکید کرد مواضع و نگاه تهران و مسکو در خصوص مسائل منطقه برهم منطبق است؛ آنچه سید ابراهیم رئیسی نیز در تماس تلفنی با ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهوری روسیه، (در 26 آبان) بر آن تأکید کرد و از اراده جمهوری اسلامی ایران در توسعه روابط تجاری و اقتصادی با روسیه گفت و افزود: «آمادگی داریم سند جامع همکاری‌های بلندمدت دو کشور را نهایی کنیم تا روند ارتقای هر چه بیشتر روابط و همکاری‌های دو کشور با سرعت، اجرایی شود.» این در حالی است که یک شبکه تلویزیونی متعلق به وزارت دفاع روسیه نیز روز جمعه (سوم دی‌ماه) در برنامه‌ای مستند، به تاریخچه روابط ایران و روسیه طی سه دهه اخیر پرداخت و درعین‌حال از اهمیت سند راهبردی ایران و روسیه و آمادگی دو کشور برای امضای این قرارداد گفت؛ آنچه نشان می‌دهد درعین‌حال که سران ایران برای ازسرگیری گسترده همکاری‌ها با روسیه مشتاق هستند، روسیه نیز ادامه همکاری‌ها با ایران را  از اولویت‌های سیاست منطقه‌ای خود می‌داند.
«اصفهان‌زیبا» برای بررسی ابعاد سند همکاری 20ساله میان ایران و روسیه با رضا عابدی گناباد، استاد و کارشناس روابط بین‌الملل، گفت‌وگو کرد. این پژوهشگر سیاسی از سبقه روابط ایران و روسیه از پیش از انقلاب تاکنون گفت.
 او معتقد است: «روابط ایران و روسیه در دوره‌های مختلف با توجه به نوع نگرش هر دو کشور متفاوت بود. نگاه رژیم سابق به بلوک شرق با وجود گرایش شاه به گفتمان بلوک غرب و ایالات‌متحده چندان نزدیک نبود؛ بنابراین روابط خیلی گسترده‌ای میان ایران و روسیه دیده نمی‌شد؛ به علاوه سابقه استعماری روسیه در ایران به ویژه در اواخر دوره قاجار، مقداری به این شرایط و روابط نه‌چندان گرم میان دو کشور در آن زمان دامن زد. اواخر حکومت پهلوی و با فاصله‌گرفتن ایران از فضای سخت جنگ سرد، رابطه کشورمان با روسیه وارد دوره تنش‌ز‌دایی شد و همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف بعضا اقتصادی و نظامی گسترش پیدا کرد.توسعه همکاری کشورمان با روسیه می‌تواند علاوه بر منفعت‌های اقتصادی، حمایت‌های نظامی و امنیتی را برای ایران به دنبال داشته باشد.»
او همچنین بر اهمیت روابط اقتصادی میان کشورمان و روسیه تأکید دارد و معتقد است که ایران و روسیه در حوزه‌هایی همچون تولیدات کشاورزی و لبنی وجه اشتراک‌های بسیاری دارند و ایران می‌تواند با در دست گرفتن بازار این کشور و با استفاده از مسیرهای ترانزیتی فعالیت بسیاری را در این عرصه داشته باشد؛ فضا و ظرفیتی که ترکیه با استفاده از آن توانسته است نقش پررنگی را برای خود در بازار محصولات کشاورزی و لبنی روسیه باز کند. در ادامه مشروح این گفت‌وگو را می‌خوانید.

به نظر می‌رسد روابط دیپلماتیک ایران و روسیه در همه عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و فرهنگی ریشه تاریخی دارد و به عقیده بسیاری از کارشناسان نیز ادامه همکاری‌های ایـن دو کشور (ایران و روسیه) در قالب توافق‌نامه‌های بلندمدت نیز به این موضوع برمی‌گردد. نگاه شما دراین‌باره و با توجه به تمدید سند راهبردی20ساله میان ایران و روسیه چیست؟

روابط ایران و روسیه در دوره‌های مختلف با توجه به نوع نگرش هر دو کشور متفاوت بود. نگاه رژیم سابق به بلوک شرق با وجود گرایش شاه به گفتمان بلوک غرب و ایالات‌متحده چندان نزدیک نبود؛ بـنــابــرایــن روابط خیلی گسترده‌ای میان ایران و روسیه دیده نمی‌شد؛ به‌علاوه سابقه استعماری روسیه در ایران، به‌ویژه در اواخر دوره قاجار، مقداری به این شرایط و روابط نه‌چندان گرم میان دو کشور در آن زمان دامن زد. اواخر حکومت پهلوی و بافاصله گرفتن ایران از فضای سخت جنگ سرد، رابطه کشورمان با روسیه وارد دوره تنش‌زدایی شد و همکاری‌ها در حوزه‌های مختلف بعضا اقتصادی و نظامی گسترش پیدا کرد.
پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران نیز اگرچه نگاه شوروی به انقلاب ایران مثبت بود و انقلاب ایران را ضدامپریالیستی و ضدغربی می‌دانست و واکنش خوبی در خصوص آن از خود نشان داد، به‌مرور میان ایران و شوروی شکر آب شد و نگرانی روس‌ها از گسترش این انقلاب به مرزهایش در منطقه آسیای مرکزی و قفقاز، روس‌ها را بر آن داشت تا در ممانعت از تحت‌تأثیر قرارگرفتن مسلمانان شوروی از انقلاب ایران و به دلایل امنیتی نیز روابط خود را با ایران کاهش دهند.

آیا این سردی روابط از لحاظ سیاسی و ایدئولوژیک به دوران جنگ ایران و عراق هم کشیده شد؟

در دوران جنگ ایران و عراق، شوروی عملا پشت عراق و به حمایت از صدام در تأمین تجهیزات نظامی و لجستیکی بر آمد. بعد از جنگ و در دوره آقای هاشمی‌رفسنجانی ما شاهد گسترش روابط ایران با کشورهای مختلف ازجمله روسیه، به‌ویژه در حوزه‌های اقتصادی، امنیتی، نــظامــی و خــریــد برخی تجهیزات نظامی بودیم؛ روسیه‌ای که البته در ساختار دوقطبی‌اش دچــار فــروپــاشــی عظــیــمــی شده بود.

ماهیت رابطه و همکاری ایران و روسیه در حوزه‌های اقتصادی یا نظامی‌امنیتی و در مقایسه با گذشته چگونه تعریف می‌شود؟

روابط اقتصادی ایران با روسیه به لحاظ حجم، هیچ زمانی گسترده نبود و حداکثر 950 تا یک میلیارد دلار تخمین زده می‌شد. امروزه نیز با اینکه در حوزه‌های مختلف نظامی و امنیتی و حتی انرژی (در قالب هسته‌ای در نیروگاه اتمی بوشهر) همکاری‌های بسیاری میان ایران و روسیه از دهه 70 به این طرف وجود دارد، اما حجم همکاری در عرصه‌های اقتصادی و تجاری و نوع تعاملاتشان در سازمان‌های بین‌المللی با یکدیگر چندان گسترده نیست و ازجمله چالش‌های مهم روابط ایران و روسیه به‌شمار می‌رود. به عبارتی ایران و روسیه با وجود مشترکات بسیار، همچنان متحدان راهبردی خوبی به‌شمار نمی‌روند.

 صرف‌نظر از ضعف‌ها در روابط اقــتــصــادی ایران و روســیــه، اشتراک‌های آن‌ها در چه حوزه‌هایی بیشتر دیده می‌شود که این دو را امروزه به سمت تمدید قرارداد 20ساله در بیشتر عرصه‌ها سوق داده است؟ به این معنا که اصلا توافق‌نامه ۲۰ساله همکاری‌های ایران و روسیه با چه اهدافی تمدید می‌شود؟

ایران و روسیه در حوزه‌هایی همچون تولیدات کشاورزی و لبنی وجه اشتراک بسیاری دارند. ایران می‌تواند با در دست گرفتن بازار این کشور و با استفاده از مسیرهای ترانزیتی فعالیت بسیاری را در این عرصه داشته باشد؛ فضا و ظرفیتی که ترکیه با استفاده از آن توانسته است نقش پررنگی را برای خود در بازار محصولات کشاورزی و لبنی روسیه باز کند.
 ما هم می‌توانیم این نقش را برای کشور خودمان در روسیه بسازیم و از طریق آن، صادرات ایران را حتی با وجود تحریم‌ها و بر مبنای صادرات غیرنفتی توسعه دهیم. با فعال‌کردن مسیر ترانزیتی دریای خزر به روسیه و همچنین مسیر انزلی به سمت آستراخان یا سایر بندرگاه‌های دریای خزر، قطعا ایران می‌تواند بخش مهمی از بازارهای روسیه را در دست گیرد.

 طی چند ماه گذشته ایران شرایط بسیار حساسی را در سیاست خارجی خود، چه در خصوص برجام و چه در رابطه با همسایگانش همچون آذربایجان، کشورهای عــربــی حاشــیــه خـلیــج‌فــارس، افغانستان، یمن، سوریه و عراق گذرانده است و همچنان این شرایط ادامه دارد. نزدیکی ایران و روسیه تا چه اندازه می‌تواند کمک‌حال ایران در حل مشکلات منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای باشد؟

بـخشــی از فــشــارهــای جمهوری آذربایجان در خصوص گذرگاه‌های مرزی و مسدودکردن آن‌ها با هدف گرفتن عوارض در راستای فشار بر روابط ایران و روسیه صورت گرفت. بنابراین ایران می‌تواند از طریق همکاری بیشتر با روسیه، مسیر خزر را جایگزین مرزهای آذربایجان برای عبور از آن منطقه کند؛ حتی می‌تواند از طریق فعال‌کردن بنادر و تقویت امکانات ریلی شهرهای شمالی، فاصله‌ای را که ترکمنستان و ازبکستان از سمت شمال شرق میان ایران و روسیه انداخته‌اند، پر کند.

از نظر نظامی و امنیتی دو کشور چگونه می‌توانند به همکاری با یکدیگر و حمایت از هم برخیزند (چراکه از جمله موارد مطرح شده در این سند، همکاری‌های نظامی و تسلیحاتی میان ایران و روسیه است)؟

روسیه شاید از لحاظ اقتصادی و در مقایسه با آمریکا، چین و اتحادیه اروپا یک قدرت درجه دوم در جهان به حساب آید، اما در حوزه‌هایی همچون بهداشت، درمان و پزشکی، به‌خصوص در بحث کرونا جزو کشورهای پیشتاز است و در بحث ساخت واکسن اسپوتنیک نیز خوش درخشید.
علاوه بر این، همان‌طور که اشاره کردید، روس‌ها در حوزه نظامی و امنیتی بسیار پیشرفته و قدرتمند هستند و ایران می‌تواند از این موقعیت به نفع خود و در مواجهه بــا قــدرت‌هــای غــربــی استفــاده کند.
از طرفی، روسیه و ایران در حوزه اطلاعات نیز با تهدیدهای مشترکی روبه‌رو هستند؛ برای مثال، آن‌ها می‌توانند با گسترش روابط نظامی و امنیتی در مقابله با اتفاق‌ها و ناامنی‌ها در افغانستان، ترانزیت مواد مخدر، تروریست و گروه‌های تروریستی و سازمان‌یافته از سوی دشمنان در افغانستان، پاکستان، عراق و سوریه و همچنین قاچاق سلاح ایستادگی و این تهدیدهای مشترک را خنثی کنند.
در حال حاضر نیز یکی از مهم‌ترین مــوضــوع‌هـــای مـدنــظــر روس‌ها، تروریسم است. اگر شما به ادبیات آقای پوتین و لاوروف توجه کنید، در دکترین ادبیات آن‌ها خواهید دید که تروریسم را به‌عنوان یک تهدید برای خود قلمداد می‌کنند.
بـه عــبــــارتــی، روســیــه نــگــران گروه‌های افراطی و تروریستی و القا و نفوذ تفکرهای آن‌ها در مناطق تــحـت‌سلطه خود با هدف نــاامــنــی است و همکاری‌های نظامی با ایران تا اندازه‌ای می‌تواند آن را در مقابله با تروریست ایمن کند.

همان‌طور که در پرسش‌های قبل اشاره شد، موضوع برجام و دور جدید مذاکرات آن در وین، درصد بسیار بالایی از سیاست خارجی ایران را تحت‌الشعاع خود قرار داده است. آیا روسیه از توافق ایران با غرب نفعی خواهد برد؟

 روس‌ها از ابتدا به دنبال این بودند که توافقی میان ایران و غرب شکل گیرد تا هم منافع ایران و هم منافع روسیه به‌نوعی تأمین شود؛ اما این روابط به حدی نرسد که نشود آن را مدیریت کرد؛ چراکه روس‌ها می‌دانند اگر روابط ایران با غرب و مشخصا با آمریکا به حد بالایی از تنش برسد که نتوان آن را کنترل کرد، قطعا منافع روسیه نیز تهدید خواهد شد.  
به عبارتی تنش، درگیری و هرگونه ناامنی در منطقه غرب آسیا با توجه به مجاورت جغرافیایی روسیه با این منطقه، قطعا برای منافع روسیه تهدیدزا خواهد بود.

از تأثیر تعامل‌های نزدیک ایران و روسیه بر سرانجام توافق‌نامه برجام و حمایت‌های روسیه از مواضع ایران در این دور مذاکرات بگویید. آیا این سند راهبردی میان ایران و روسیه، جواب‌گوی تحریم‌های علیه ایران خواهد بود؟

قطعا روسیه می‌تواند در بحث برجام و مذاکرات اخیر در وین به ایران کمک کند؛ چنانچه در دور هفتم این مذاکرات شاهد بودید که روسیه با کمک چینی‌ها به سمت ایران گرایش داشت، تا منافع کشورمان تا حدودی تأمین شود و یک توافق منطقی صورت گیرد.
روس‌ها به‌دنبال کاهش تنش‌ها و اختلاف‌ها در وین هستند؛ چراکه اگر توافقی صورت گیرد، آن‌ها نیز می‌توانند مبادله‌های اقتصادی با ایران را توسعه بخشند.
به عبارتی، روسیه به دنبال این است که با خیال راحت‌تری با ایران به مبادله‌های سیاسی و اقتصادی بپردازد؛ لذا لغو تحریم‌ها علیه ایران و به سرانجام رسیدن برجام، به نفع روسیه و چین هم خواهد بود.