دکتر شهلا کاظمی پور، دلیل عمده کاهش جمعیت در کشور را پایین آمدن آمار زنان در معرض بارداری می‌داند و معتقد است که «طی دهه‌های 60 تا 80، جمعیت کشور کاهش‌یافته و اکنون متولدین دهه‌های هفتاد و هشتاد به سن باروری رسیده‌اند اما به دلیل آنکه جمعیت آنها اندک است، به‌تبع موالید کمتری هم به دنیا می‌آورند.» او به آمار کاهش ازدواج در سال‌های اخیر هم اشاره دارد و دلیل آن را نیز، «جمعیت کم افراد در معرض ازدواج» عنوان می‌کند. این استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران معتقد است که «همه این مسائل، ناشی از تغییرات ساختاری جمعیت کشور است.» به تعبیری، مشکلات بر سر راه فرزند آوری درنهایت به دلیل عمده آن منجر می‌شود: تغییرات ساختاری، که نتیجه مشکلات برسر راه بارداری است.
رشد سریع کاهش جمعیت از دهه شصت
کاظمی پور، دلیل دیگر کاهش جمعیت در ایران را مربوط به برنامه‌های تنظیم جمعیت در ایران می‌داند. برنامه‌هایی که به گفته او:«از سال 1368 آغاز و کاهش رشد جمعیت کشور با رشدی سریع، افزایش یافت. این در حالی بود که میزان موالید سالانه در دهه شصت نزدیک به دو میلیون تولد بود و به ترتیب به یک‌میلیون و 600 هزار رسید و در دهه 80 به یک‌میلیون و 200 هزار نفر کاهش یافت.» حالا، وقتی این بچه‌ها به سن باروری و بزرگ‌سالی می‌رسند، به گفته او«با انتخاب‌های کمتری روبرو هستند، درنتیجه، جمعیت کمتری نسبت به نسل‌های گذشته تولید می‌شود.» استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران، این مسئله را در کاهش جمعیت داوطلبان کنکور کشور نیز صادق می‌داند درحالی‌که اظهار می‌کند:«این، دلیل بر عدم استقبال فرزندان ما به کنکور و ادامه تحصیل نیست.» به نظر می‌رسد که جمعیتِ در معرض کم آمده است.
مهاجرت و کاهش زادآوری
به گفته مدیرکل ثبت‌احوال استان«در حال حاضر تعداد خانوارهای یک نفره هشت درصد، دو نفره ۲۰ درصد، سه نفره ۳۰ درصد، چهار نفره ۲۷ درصد و پنج نفره و بیشتر هم ۱۵ درصد جمعیت استان اصفهان را تشکیل می‌دهد.» با این وصف، چشم‌انداز ساختار جمعیتی اصفهان را از دکتر کاظمی پور جویا می‌شویم. او می‌گوید:« تحلیل این مسئله نیاز به آمارهای تطبیقی دارد اما طبق مطالعات من، بعد خانوار در ابتدای انقلاب 7/5 بوده و در آخرین سرشماری به 4/3 رسیده است.» او این کاهش را مدلولِ «کاهش فرزندآوری و افزایش خانواده‌های تک نفره می‌داند، با این تفاوت که افزایش خانواده‌های تک نفره ربطی به کاهش زادآوری ندارد و دلیل عمده آن نیز مهاجرت است.» موضوعی که وقتِ رخ دادن، جمعیت خانواده‌های تک نفره را افزایش می‌دهد: مباحثی مانند طلاق، افزایش آمار سالمندان، افزایش میزان امید به زندگی، افزایش طول عمر سالمندان زن در خانواده‌های تک نفره نیز به اعتقاد او به این کاهش جمعیتی دامن زده است.
کاهشِ ناشی از رشد و توسعه‌یافتگی
آیا دلایل ریشه‌ای دیگری نیز در کاهش زادآوری وجود دارد؟ این استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران، علاوه بر تغییرات ساختاری جمعیت، رشد و توسعه‌یافتگی کشور را نیز از دلایل پنهان کاهش جمعیت ایران می‌داند. او همچنین درباره باروری درگذشته به نکته مهمی اشاره می‌کند. نکته‌ای که اذعان می‌دارد:« درگذشته میزان موالید طبقات جامعه ازنظر مالی و سوادی تفاوت چشمگیری داشت اما الآن به‌نوعی همگرایی رسیده و میزان موالید طبقات جامعه به کمتر از سه‌دهم کاهش‌یافته است.» فاصله نسبیِ گذشته فاصله‌ها را کمتر کرده است. اما اگر بنا باشد با چنین آماری به استقبال دهه دیگر برویم، باید شاهد چه تحولاتی در ساختار جمعیت جامعه باشیم؟ دکتر کاظمی پور می‌گوید:« قاعده هرم جمعیتی در ایران دارد جمع می‌شود و رأس هرم به‌مرور فربه می‌شود. به این معنا، جمعیت کودکان و نوجوانان به‌مرور کاهش می‌یابد و جمعیت سالمندان افزایش؛ درحالی‌که کشور به‌سوی سالمند سالی و سالخوردگی جمعیت می‌رود. ممکن است وضعیت در آینده نیز چنین باشد.» او تخمین می‌زند که« قشر سالمند کشور در دهه آینده حدود 25 تا 27 درصد خواهد بود. همچنین کودکان 20 تا 22 درصد جمعیت زیر 15 سال را تشکیل خواهند داد و مابقی نیز که 50 تا 54 درصد هستند، قشر میان‌سالان را تشکیل می‌دهند.» بااین‌حال، به گفته او در 1420 هرم جمعیتی لاغرتر می‌شود اما چاله‌های جمعیتی نیز به اعتقاد این جمعیت شناس، پر خواهد شد.
جمعیت کم می‌آید و مهاجر، زیاد
حالا باید همه این‌ها را در کنارِ شاخص‌های متعدد متشخص بودن اصفهان در میان استان‌های کشور بگذاریم و با نگاهی به نقش‌های متعدد این کلان‌شهر دریابیم که در سال‌های آینده، جمعیت کارگر و متخصص اصفهان و ایران کم خواهد آمد، چنانکه این استاد دانشگاه به کرسی‌های خالیِ دانشگاهی اشاره و تأکید دارد که «نیروی کار، در هر زمینه‌ای کم خواهد بود و میل به مهاجرپذیری اجباری بالا خواهد رفت.» مسئله‌های که به دنبال خود موجبات عدم تجانس‌های فرهنگی و مسائل اجتماعی زاده از آن را به دنبال خواهد داشت. بنا به اعلام مدیرکل ثبت‌احوال استان«تخمین زده می‌شود که جمعیت استان اصفهان در سال جاری ۵ میلیون و ۳۰۰ هزار نفر باشد. از این میان، یک‌میلیون و ۱۰۳ هزار نفر کمتر از ۱۵ سال، یک‌میلیون و ۲۰۷ هزار و ۸۵۴ نفر ۱۵ تا ۲۹ سال، ۲ میلیون و ۴۴۸ هزار و ۱۹۲ نفر از ۳۰ تا ۶۵ سال و ۳۶۱ هزار و ۲۵۸ نفر بالای ۶۵ سال باشند.»
