خشکی گاوخونی در سال‌های اخیر چه تأثیری بر شرایط زیستی پرندگان مهاجر داشته است؟
گاوخونی در ناحیه کویری قرارگرفته؛ جایی که تعداد تالاب‌ها بسیار محدود است؛ به همین دلیل نیز وجود تالاب در کویر بسیار ارزشمند و بااهمیت است. از سوی دیگر، پرنده‌ها در طول مسیر مهاجرت خود باید از مناطق مختلف عبور کنند؛ مناطقی شامل اقیانوس‌های بزرگ و بیابان‌های مرکزی. در همین راستا بیابان مرکزی ایران، یکی از همین مسیرهایی است که پرندگان مهاجر، برای رسیدن به مقصد باید از آن عبور کنند؛ پرنده‌هایی که خیلی از آن‌ها از سیبری تا آفریقا پرواز می‌کنند و برای رسیدن به مقصد نهایی از تالاب نیز عبور می‌کنند. بنابراین خشکیدن هرکدام از این تالاب‌ها ازجمله گاوخونی به معنای مرگ هزاران هزار پرنده مهاجر است که اکوسیستم اصلی آن‌ها حاشیه دریای خزر و کشورهای جنوبی و اروپایی است؛ بنابراین مرگ این پروندگان خسارت بزرگ بین‌المللی به شمار می‌آید.
این پرنده‌ها چه موقع از سال به تالاب گاوخونی می‌رسند؟
به این پرندگان «زمستان گذر» گفته می‌شود؛ پرنده‌هایی که آبزی یا کنارآبزی هستند و عمدتا از شمال دریای خزر و شرق به کشور مهاجرت می‌کنند. پرندگان مهاجر، اوایل پاییز به کشور و سپس به تالاب گاوخونی می‌رسند و نهایتا تا آخر زمستان مهمان گاوخونی هستند.
تشدید خشک‌سالی در سال جاری چه وضعیتی را برای پرندگان مهاجر رقم زد؟
در تالاب گاوخونی حدود 150 گونه پرنده آبزی مثل فلامینگو، اردک سرسبز، اردک سر حنایی و انواع حواصیل‌ها زندگی می‌کنند که برخی ازاین‌گونه‌ها در معرض انقراض و در فهرست قرمز گونه‌های در معرض خطر پرندگان اتحادیه بین‌المللی حفاظت از طبیعت قرار دارند. اردک سرحنایی یکی از همین گونه‌ها و گاوخونی یکی از زیستگاه‌هایی است که این پرنده در زمان مهاجرت، مهمانش می‌شود. مطالعات در این زمینه بسیار محدود است و نمی‌توان گفت چه تعدادی از جمعیت این پرنده‌ها از بین رفته‌اند؛ فقط مشاهده‌ها نشان می‌دهد بسیاری از گونه‌ها دیگر وجود ندارند؛ گونه‌هایی که احیای آن‌ها شاید هزاران سال طول می‌کشد یا اینکه اصلا امکان احیا ندارند. از سوی دیگر، خیلی از این پرنده‌ها ممکن است خشکی‌های طولانی‌مدت را نتوانند تاب بیاورند.
ممکن است به این خاطر تغییر مسیر دهند؟
بله، برخی از پرنده‌ها مثل فلامینگو ممکن است موقتا تغییر مسیر دهند و از مسیرهای جایگزین استفاده کنند؛ درحالی‌که بعضی دیگر مسیر ثابت دارند و قادر به تغییر آن در کوتاه‌مدت نیستند و خشک‌سالی‌های شدید و پی‌درپی جمعیت آن‌ها را کاهش می‌دهد یا باعث نابودی‌شان می‌شود. این پرنده‌ها میلیون‌ها سال است که از یک مسیر ثابت مهاجرت کرده‌اند؛ البته نباید فقط به جمعیت پرنده‌ها توجه کرد؛ چراکه تنوع آن‌ها نیز در سال‌های اخیر کم شده است؛ به‌طوری‌که برخی از گونه‌ها کامل از بین رفته‌اند. باید توجه داشت که همیشه شانس احیای گاوخونی وجود نخواهد داشت و این فرصت، بسیار محدود است. خشک‌سالی نه‌تنها برای پرندگان، بلکه برای سایر گونه‌های جانوری تهدید جدی به شمار می‌رود.
در صورت عدم احیای تالاب گاوخونی و استمرار وضعیت کنونی ممکن است همین جمعیت از پرندگانی را که اکنون بر بستر این تالاب فرود می‌آیند، هم شاهد نباشیم؟
قطعا این‌گونه است؛ هرروزی که برای احیای تالاب گاوخونی غفلت ورزیده شود، جمعیت و تنوع پرنده‌ها نیز به خطر می‌افتد؛ پرنده‌هایی که جزو گنجینه‌های طبیعی به شمار می‌آیند و ما امانت‌دارشان هستیم و باید آن‌ها را به دست نسل‌های بعدی برسانیم.
