در این زمان، پیش‌داوری‌ها بروز بیرونی پیدا می‌کند و در رفتار و کلام ما ظاهر می‌شود. ما در برابر مخاطبمان موضع می‌گیریم یا اجازه نمی‌دهیم منظورش را بیان کند یا روی سخن را به سمت‌وسوی دیگری می‌بریم؛ همچنین مجال نمی‌دهیم آنچه در ذهن دارد، عملی کند یا آنچه در ذهن خودمان شکل‌گرفته است، به مخاطبمان القا می‌کنیم.پیش‌داوری‌های غلط آن‌چنان موجب واکنــشی خــلاف عمــل و انــدیشــه مخاطبمان می‌شود که اگر او فرصت تبیین نظرش را پیدا کند، معمولا در جواب می‌گوییم «ما فکر کردیم…!»برای نمونه، وقتی وسیله‌ای را می‌بینیم که شکسته و فرزندمان هم همان حوالی است، به او تشر می‌رویم که «تو شکستی!» یا وقتی وسیله‌ای را جابه‌جا می‌کند، با انتقاد یا منع ما مواجه می‌شود؛ بدون اینکه بدانیم قصد انجام چه‌کاری را دارد.در واقع، مجال‌دادن به پیش‌داوری‌های ذهنی موجب می‌شود که گفت‌وگویی سمــی و امــر و نهــی‌های فــراوان و غیرلازمی بین ما و مخاطبمان رخ دهد؛به‌خصوص اگر کوچک‌تر از ما باشد یا در رتبه‌ای پایین‌تر قرار داشته باشد. این موضوع به قضاوت‌های پسین نیز منجر می‌شود؛ یعنی براساس همان پیش‌داوری‌ها عمل می‌کنیم و براساس همان نیز در ذهن خودمان یا برای دیگران قضاوت می‌کنیم. امــــا راهکـــــار میـــــدان‌نـــــدادن بـــــه پیـش‌داوری‌هــای ذهنـــی چیــست؟ چه عواملی می‌تواند ما را به شنونده یا بینـنـده‌ای فعــال تبــدیل کنــد؟ «تمرین‌کردن بر صبوری، سکوت‌کردن و دقـــت در فهـــم نیـــاز مخاطــب» راهکارهایی است برای بروزندادن پیش‌داوری‌های ذهنی و اصلاح آن. ما در این یادداشت، به «اهمیت و تأثیر سکوت‌کردن» می‌پردازیم و دیدگاه اهل‌البیت (ع) را ازنظر می‌گذرانیم. شاید بتوان سکوت‌کردن را اولین و مهم‌ترین عامل در میدان‌ندادن به پیش‌داوری‌های ذهنی و تبدیل‌شدن به شنونده و بیننده‌ای فعال دانست. سکوت، نوعی تمرین صبر است و ایجاد زمینه‌ای برای خالی‌کردن ذهن از پیش‌داوری‌ها و دیدن موضوع از نگـاه مخاطـب. پیـش‌رفتــن براسـاس پیش‌داوری ذهنی موجب قضاوتی نادرست درباره مخاطب می‌شود یا چنــان‌که گفتیــم، او را از هــدفــش بازمی‌دارد. این رفتارها موجب می‌شود که در گذر زمان، عزت‌نفس و اعتمادبه‌نفس حلقه‌های ارتباطی ما آسیب ببیند؛ درحالی‌که روشن‌شدن موضوع که شاید هیچ‌وقت هم روشن نشود، ما را به پشیمانی و عذرخواهی وامی‌دارد. بیمارگونه پیش‌رفتن کیفیت ارتباط و رنجاندن طرف مقابل نیز آثار منفی دیگری است؛ افزون بر آنچه پیش از این بیان کردیم؛ از این رو، حضرت علی(ع) می‌فرمایند: «بسا سخنی که زخمی عمیق وارد می‌سازد.»ایشان برای مقابله با چنین آثاری، راهکاری را عرضه می‌کنند: «عاقل سخن نمی‌گوید؛ مگر در آنچه به آن نیاز داشته باشد یا بر آن دلیلی داشته باشد» و نیز «به خودت اجازه کمترین زشت‌گفتاری و زشت‌کرداری نده». سخن‌گفتــن و عمل‌کردن بــراســاس پیــش‌داوری‌های ذهنـی، مصــداق بارز دلیل‌موجه‌نداشتن برای آن و گفتار و رفتاری ناپسند است.سکــوت‌کــردن و زمینــه‌فراهم‌نکردن برای پیش‌داوری‌های ذهنی، افزون بــر ایجــاد محیــطی ایمــن در حلقــه ارتباطی‌مان، برای خود ما نیز نتایجی به دنبال دارد. همان‌طور که در بیان امیرالمؤمنین (ع) آمده است: «خاموشی‌ای که تو را وقار بخشد، بهتر از سخن گفتنی است که جامه عار بر تو پوشد» یا «خاموشی‌ای که جامه کرامت بر تو پوشاند، بهتر از سخنی است که برایت ندامت آورد». ارزش‌یافتن و دوست‌داشته‌شدن کسی‌که به‌جا و به‌اندازه و با بیانی نرم سخن می‌گوید، بر کسی پوشیده نیست؛ همچنین، موجب آرامش ذهنی ما نیز می‌شود. واکنــــش نشـــان‌دادن بـــراســــاس پیش‌داوری‌های غلط ذهنی افزون بر آثار منفی در این دنیا، عقاب اخروی هم دارد؛ پس باید گفت توصیه به خاموشی‌گزیدن در کلام اهل‌البیت (ع)در این روایات، به‌دلیل برکات فراوان آن در زندگی فردی و اجتماعی ما و ایجادکردن فضایی امن در روابط بین‌فردی است.
پیش‌داوری را دور بزنیم!
پیش‌داوری‌های ذهنی فرایندی است که در گفت‌وگوی با دیگران و اتفاقات و حوادث رخ می‌دهد؛ به‌خصوص وقتی که ذهنمان را به عبور درست از پیش‌داوری‌ها و گوش‌شنوابودن تمرین نداده باشیم.
-
پایگاه خبری اصفهان زیبا
هاجر بنائی
سال اصفهان زیبا
