وبیناری برای واکاوی اثرات کرونا بر صنعت گردشگری و استراتژی‌های بهبود مشکلات با حضور ولی تیموری (معاون گردشگری) و همچنین استادان ایرانی دانشگاه‌های «اولو فنلاند»، «کوئینزلند استرالیا»، «ویسکانسین استاوت آمریکا»، «دانشگاه خوارزمی تهران» و «دانشگاه کردستان» به‌منظور بررسی سازوکارهای احیا و بازیابی کسب و کارهای خرد و متوسط، شناسایی استراتژی‌های تاب‌آور و همچنین سیاست‌گذاری هدفمند برای مقابله با این بحران برگزار شد.
مطرح کردن درد آسان‌تر از پیدا کردن درمان است
پروفسور جعفر جعفری، از دانشگاه ویسکانسین استاوت آمریکا، بیان داشت: «با توجه به اینکه بیشتر کسبوکارهای کلان از مشاورانی در زمینه برخورد با بحران‌ها بهره‌مندند و بیشتر سمینارها و وبینارها درباره مشاغل کلان هستند و افراد متخصصی که روی کسب و کارهای خرد کار می‌کنند، محدودند، ما این وبینار را برای همین منظور راه‌اندازی کردیم.» او در ادامه افزود: « کسبوکارهای خرد اگرچه از لحاظ وسعت از کسبوکارهای کلان، کلان‌تر هستند، ولی به دلیل پراکندگی، صدایشان شنیده نمی‌شود.» سردبیر مؤسس نشریه توریزم ریسرچ در ادامه با شرح مختصر اهداف این وبینار گردشگری، تأکید کرد: «هدف، کمک به کسبوکارهای خرد و متوسط است.» جعفری در ادامه پیشنهاد استفاده از مدل‌های فرهنگی موجود در ایران و جاسازی آن‌ها در صنعت گردشگری را مطرح کرد؛ به این معنا که همان‌طور که در یک خانواده ایرانی اعضای توانمندتر خانواده از فقیرترها دستگیری می‌کنند، می‌توان این الگو را به صنعت توریسم هم بسط داد. به این صورت که کلان‌هتل‌ها و کسبوکارهای بزرگ‌تر می‌توانند از کسب و کارهای کوچک‌تر حمایت کنند؛ مثلا هتلداران در کلان‌شهرها و در محل هتل‌هایی که اکنون عمدتا خالی هستند، فن هتلداری و میزبانی را به اجزای کوچک‌تر خانواده گردشگری آموزش دهند. در ادامه وبینار، دکتر جعفری با بیان این جمله که «مطرح‌کردن درد آسان‌تر از درمان است»، افزود: «اگر در گذشته چهار S در جلب گردشگر مهم بوده، امروزه چهار S جدید مورد توجه است و آن‌ها هم Safety، Security، Sympathy و Sanitation هستند!.»
تنها نسخه برای کسب و کارهای کوچک، حمایت است
ولی تیموری، معاون گردشگری وزارت میراث‌فرهنگی، ضمن تأکید بر اهمیت کسبوکارهای خرد و متوسط گفت: «کسبوکارهای کوچک در کشور ما جدیدا در محیط‌های روستایی و شهرهای کوچک شکل گرفته‌اند و سابقه فعالیت زیادی ندارند.» او با اشاره به شعار سال سازمان جهانی گردشگری، یعنی «توسعه گردشگری روستایی» و قرارگرفتن عمده کسب و کارهای خرد و متوسط ایران در محیط روستایی، نتیجه گرفت که این وبینار ویژگی و اهمیت خاص خود را خواهد داشت. او افزود: «ساختارهای حقوقی و حمایتی برای این بخش از گردشگری هنوز چندان در کشور ما جاافتاده نیست». این محدودیت‌ها باعث شده تا کمک‌های عادی‌ای را که می‌توان به کسبوکارهای بزرگ‌تر مثل هتل‌های شهری اعطا کرد نتوان به این کسبوکارهای خرد ارائه داد. تیموری در بخشی دیگر از صحبت‌هایش گفت: «شرایط موجود حالا حالاها با ما هست و استمرار دارد. فعلا بهتر است سناریوی برخورد با همین وضع موجود را در نظر داشته باشیم تا شرایط پساکرونا.» او درباره سفرها اظهار کرد: «با اینکه هیچ قانونی در سطح ملی برای محدودیت سفر نداریم، ولی از نظر محلی با ممانعت‌ها و مقاومت‌هایی روبه‌رو هستیم؛ یعنی در عمل اجازه سفر وجود ندارد». با توجه به وضعیت موجود، تنها نسخه باقی‌مانده برای کسب‌وکارها، «حمایت» است. برای تاب‌آوری این بخش باید روی حمایت دولتی حساب کرد که شرایط دولت هم در حال حاضر مطلوب نیست. استراتژی‌های پیشنهادی دیگر اعتمادسازی و عملیاتی‌کردن پروتکل‌های امنیتی برای جلوگیری از مداخله مخالفین سفر است. از دیگر مشکلات، فقدان هماهنگی بین وزارت بهداشت و میراث‌فرهنگی و بقیه بخش‌ها و تداخلات تصمیم‌گیری‌ها است. تیموری در عین حال از برخی فعالان عرصه گردشگری به‌دلیل عدم رعایت پروتکل‌های بهداشتی و تضاد منافع داخلی و عدم همدلی و هم‌افزایی کافی نیز انتقاد و تأکید کرد که سفرهای مسئولانه در کسب حمایت مؤثر است. در بخشی دیگر از این گفت‌وگو، دکتر تیموری یکی از دلایل مقاومت اهالی مناطق کوچک در برابر سفرها را صحبت‌های مقامات بهداشتی در صدا و سیما علیه سفرها، به خصوص در آستانه تعطیلات ارزیابی کرد.
از سرمایه اجتماعی برای تاب‌آوری استفاده کنیم
دکتر زاهد قادری، استادیار رشته مدیریت گردشگری دانشگاه خوارزمی، سخنانش را با عنوان «کووید ۱۹ و تاب‌آوری کسب و کارهای کوچک و متوسط» آغاز کرد. او آماری را ارائه داد مبنی بر وجود دو هزار واحد بوم‌گردی ثبت‌شده در کشور که بیش از نیمی از آن‌ها در خلال همه‌گیری کرونا تعطیل شده‌اند؛ همچنین از پنج هزار دفتر خدمات گردشگری هم بیش از نیمی از آن‌ها تعطیل شده‌اند. این آمار، کسبوکارهای کوچک‌تری را که اطلاعات دقیقی از آن‌ها در دست نیست، شامل نمی‌شود؛ ازاین‌رو ارزیابی تأثیری که کرونا بر این مشاغل گذاشته،دشوار است. او در ادامه ضمن ارائه تعریف تاب‌آوری، در خصوص بحران‌های سیاسی و اقتصادی که مزید بر علت کرونا شده و آسیب‌پذیری بیشتر این مشاغل در برابر این بحران‌ها سخن گفت. او افزود: «این کسب و کارها نیازمند تکیه بر سرمایه‌های اجتماعی خود هستند؛ برای نمونه، استفاده از دانش بومی، همکاری متقابل، عدم رقابت منفی و… .» زاهدی مثالی از یک واحد بوم‌گردی زد که به‌دلیل نداشتن توانایی مالی برای تهیه مواد ضدعفونی، به استفاده از گیاهان دارویی منطقه رو آورده و با این روش سبب جلب اعتماد نسبی میان مشتریانش شده بود. او سپس مثال‌های دیگری از تطبیق شرایط و نوآوری در واحدهای گردشگری مشابه از قبیل فروشگاه‌ها و رستوران‌ها، مانند ایجاد پیک‌های موتوری و فروش اینترنتی بیان کرد. راهکارهای دیگر، تشکیل صندوق‌های محلی برای تأمین نقدینگی‌ها، شبکه‌سازی به‌منظور پیگیری مطالبات و پیداکردن تأمین‌کنندگان جایگزین بود. در ادامه این مباحثه، قادری یکی از دلایل مقاومت اهالی محلی در برابر سفرهای گردشگران را عدم انتفاع همه مردم یک جامعه محلی، مثلا روستاها مطرح کرد.
با وجود شیوع کرونا، هنوز تمایل به کسبوکارهای جدید وجود دارد
ســالار کهزادی، مدرس گــروه گردشگری دانشگاه کردستان، ضمن اشاره به عوامل بیرونی و درونی مؤثر بر کسب‌وکارها گفت: «موفقیت برای یک کسب‌وکار کوچک تنها توسعه نیست؛ بلکه حتی تغییر کوچکی در وضعیت این کسب‌وکارها را می‌توان موفقیت ارزیابی کرد».
او در ادامه، به فضای پیش از فراگیری کرونا پرداخت که در آن نسل‌های Y و Z گردشگران به دنبال کسب تجربه‌های متفاوت و جدید بودند. با وجود شیوع کرونا هنوز تمایل به کسب و کارهای کوچک جدید مانند اقامتگاه‌های بوم‌گردی و غذافروشی‌های سیار وجود دارد؛ ولی لزوم تغییر و تحول در این کسب‌وکارها هم دیده می‌شود؛ ازجمله، رعایت پروتکل‌های بهداشتی، ایجاد تورهایی با حجم خرد، استفاده از افراد محلی در سفرهای کوتاه، ایجاد وقفه‌های یک‌روزه در پذیرش مهمان در اقامتگاه‌های بوم‌گردی و تأمین مالی جمعی (Crowd Funding) تحت نظارت میراث. او همچنین به اهمیت نوآوری باز و نظرخواهی از عموم برای جلب مشکلات اشاره کرد.
ما به مدافعین اقتصاد هم نیاز داریم
معصومه توانگر، مدیر گروه برنامه‌ریزی گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد، با بر شمردن سه سطح مدیریت بحران، شامل آمادگی قبل از بحران، زمان وقوع و دوره بازیابی، به بیان استراتژی‌هایی برای آمادگی دوره بازیابی پرداخت. او بر لزوم ورود مقامات برای اجرای پروتکل‌های دوره بازیابی به‌منظور ایجاد اعتماد بین گردشگران تأکید کرد. استراتژی‌های بعدی پیشنهادی توانگر، هم‌اندیشی ذی‌نفعان با مدیریت واحد دولتی برای اعاده امنیت و فعال‌سازی ستادهای بحران بود. از دیگر پیشنهادهای او، مدیریت مالی پایدار و فراهم‌آوردن راهکارهایی برای کاهش قیمت خدمات واحدهای گردشگری بدون متضرر شدن این واحدها بود. توانگر در این رابطه یکی از واحدهای بوم‌گردی خراسان را مثال زد که با کاهش تعرفه‌ها و اجرای پروتکل‌های بهداشتی، موفق به نگاه داشتن 80 درصد مشتریان خود حتی در این ایام کرونایی شده است.
او افزود: «ایجاد فضای تعامل و همدلی از راه مذاکره می‌تواند به حصول نتایج بهتری در این زمینه بینجامد». مــدیـــرگروه برنامه‌ریزی گردشگری پژوهشکده گردشگری جهاد دانشگاهی مشهد، در ادامه پیشنهاد کرد که در فرصت به دست آمده بهتر است برای واحدهای خرد از سوی مجموعه‌های کلان‌تر کلاس‌های آموزشی‌ای دایر شود تا این واحدها در بحران‌های آتی آمادگی بیشتری داشته باشند. توانگر در ادامه نظر به تعداد شاغلین بسیار در کسب وکارهای خرد و در عین حال آسیب‌پذیری بیشتر آن‌ها، ورود دولت و سازمان برنامه را برای حمایت از این بخش لازم دانست و افزود:«همان‌گونه که ما در اتفاق‌هایی که در پی کرونا افتاده است، نیاز به مدافعین سلامت داریم، مدافعین اقتصاد را هم لازم داریم و باید به این موضوع توجه جدی‌تری شود.»
کسب‌وکارهایی که باقی بمانند در دوران پساکرونا موفق‌ترند
دکتر رایمند رستگار، از دانشگاه کوئینزلند استرالیا، با توجه به وابستگی کشورهای اقیانوسیه به صنعت گردشگری، به بیان تجارب کشورهای این منطقه در ایام کرونایی پرداخت. او با اشاره به تعداد بالای شاغلان در کسبوکارهای کوچک گفت: «از آنجا که این مشاغل فاقد منابع لازم برای مقابله با بحران هستند، در این ایام بیشترین آسیب شامل حال آن‌ها شده است.» ۳۵ درصد این مشاغل در انگلستان از ادامه کار باز مانده‌اند؛ زیرا حمایت‌های مالی هرگز جایگزین درآمد آن‌ها از گردشگری نمی‌شد. رستگار افزود: «کشورهایی که وابستگی بیشتری به گردشگران خارجی داشتند، آسیب بیشتری دیدند؛ زیرا مدت‌ها طول می‌کشد که حتی با فروکش‌کردن این بحران، گردشگران دوباره به این مقاصد بازگردند.» مطالعات استرالیایی‌ها نشان می‌دهد که در دوران بازگشت گردشگران، اولین مخاطبان گردشگری در آینده پساکرونا، کسانی هستند که در مقاصد گردشگری سابقه و ریشه دارند. او در بخشی دیگر از صحبت‌هایش گفت: «این اولین بار نبوده که با چنین بحران‌هایی روبه‌رو شده‌ایم و آخرین بار هم نخواهد بود. ما از این بحران‌ها زیاد خواهیم دید. این بحران پیش‌رو بسیار سخت است و بسیاری از کسب و کارهای خرد دیگر نمی‌توانند به کار خود ادامه دهند؛ ولی افرادی که بمانند و از این فرصت بتوانند استفاده کنند و برای دوران بازگشت گردشگران آماده باشند، در آینده حتما موفق‌تر خواهند بود.» در ادامه این وبینار، رستگار برای رفع مشکل مقاومت‌های محلی به‌منظور استمرار گردشگری، پیشنهاد داد که مانند کشورهای دیگر افراد محلی هم در تصمیم‌های کلان شرکت داده شوند؛ همچنین تجدید تورهای گردشگری باید در ابتدا با تعداد کم برگزار شود.
از مردم نظر خواهی کنید
سیده‌فاطمه مصطفوی شیرازی، دانشیار گروه بازاریابی صنعتی دانشگاه صنعتی لولئای سوئد، درباره لزوم شناسایی کسبوکارهای کوچک توسط میراث‌فرهنگی و تشخیص نیازهای آن‌ها صحبت خود را آغاز کرد. او با توجه به وضع اقتصادی نامطلوب عامه مردم و نگرانی‌ها بابت ابتلا به کرونا، درباره اقبال دوباره به سفرهای داخلی ابراز تردید کرد. مصطفوی درباره یک تجربه در کشور فرانسه صحبت کرد و آن نظرخواهی از مردم درباره کسب و کارهای کوچک و چگونگی کمک‌رسانی به آن‌ها بود. این روش باعث جمع‌آوری ایده‌ها و پیدا کردن راهکارهایی برای حل مشکلات شد. او تجربه سوئد را نیز مطرح کرد که طی آن بخش خصوصی از طریق فضای مجازی و تشکیل شبکه‌هایی به حمایت از کسبوکارهای کوچک پرداخت. در ادامه وبینار، مصطفوی بر لزوم شرکت دادن نمایندگانی از جوامع محلی در تصمیم‌گیری‌های کلان تأکید کرد.
