ماه صفر دومین ماه قمری است. وقوع برخی حوادث ناگوار در این ماه موجب شده که مسلمانان ذهنیت و خاطره خوشی از آن نداشته باشند. در سه ماه ذی‌القعده، ذی‌الحجه و محرم که ماه‌های حرام و قبل از ماه صفر بودند، اعراب از جنگ و خونریزی دست می‌کشیدند، ولی یکدیگر را به آمدن ماه صفر و آغاز دوباره جنگ تهدید می‌کردند و با پایان یافتن محرم، جنگ را از سر می‌گرفتند. وقایعی چون جنگ صفین، ورود کاروان اسرای کربلا به شام، اربعین امام حسین (ع) و شهدای کربلا، وفات پیامبر اسلام (ص)، شهادت امام حسن مجتبی (ع) و امام رضا (ع) در این ماه اتفاق افتاده است. در روایات آمده که مسلمانان برای رفع بلا در این ماه، بسیار صدقه بدهند. شیعیان در دهه آخر ماه صفر یعنی از اربعین امام حسین (ع) تا شهادت امام رضا (ع) همچون ماه محرم به سوگواری و برپایی آیین‌های عزاداری می‌پردازند.
روزهای پایانی ماه صفر در شهرها و مناطق مختلف ایران با رسومی همراه است که در عین داشتن برخی اشتراک‌ها، تنوع و گوناگونی‌هایی نیز دارند. این تفاوت‌ها ریشه در سابقه تاریخی و فرهنگی هر منطقه دارد. هیئت‌های زنجیرزنی و سینه‌زنی، مداحی و مرثیه‌خوانی، محله‌ها و تکیه‌های سیاهپوش‌شده، علم‌ها و بیرق‌های برافراشته، نخل‌گردانی، صدای سنج و دهل، بوی اسفند، پخش غذای نذری و... جلوه‌هایی از صدها رسم و سنت مردم ایران در برپایی عزاداری واپسین روزهای ماه صفر هستند.
استان اصفهان به لحاظ سابقه مذهبی و قدمت تشیع جایگاه ویژه‌ای دارد. شهر زواره در شرق استان و در حاشیه کویر مرکزی ایران از دیرباز مأمن و مسکن شیعیان و سادات و خاندان‌های بزرگ بوده و مردم آن الفت و محبت عمیقی نسبت به اهل بیت (ع) داشته‌اند. به همین دلیل همواره در برپایی آیین‌ها و مراسم بزرگداشت ائمه اهتمام ورزیده‌اند. مناسک مربوط به روزهای پایانی ماه صفر نیز جزئی از فرهنگ مردم زواره است و زواره در این ایام، حال و هوایی همچون محرم دارد. مردم این شهر معتقدند که ماه صفر، ماه حزن و اندوه اهل بیت (ع) است و لذا از پرداختن به اموری که جنبه شادی و تفریح دارد، خودداری می‌کنند؛ به ویژه در قدیم که انجام کارهای مهم، مسافرت و ازدواج در ماه صفر را نامیمون می‌دانستند. عقد ازدواج مطلقا در این ماه صورت نمی‌گرفت. ممکن بود صحبت‌های اولیه بین دو خانواده انجام شود، اما مراسم عقد به بعد از ماه صفر موکول می‌شد. البته با توجه به اینکه خواندن صیغه عقد در دو ماه محرم و صفر اشکال شرعی ندارد، امروزه برخی خانواده‌ها این کار را انجام می‌دهند و مراسم جشن را به بعد از ماه صفر موکول می‌کنند. تا قبل از اتمام این ماه، زنان به آرایشگاه نمی‌رفتند و از حنا بستن خودداری می‌کردند. حتی تخمه شکستن، کاری نادرست محسوب می‌شد، چون اعتقاد داشتند که این کار مربوط به زمان خوشی و تفریح است. در زمان قدیم، مردم زواره در روز سیزدهم صفر به بیرون از خانه و دشت و دمن می‌رفتند و این روز را مثل سیزده فروردین نحس می‌دانستند که البته امروزه این رسم منسوخ شده است.
صدقه دادن، خواندن ادعیه و استعاذات مربوط به ماه صفر و روزه‌داری به ویژه در سه روز آخر ماه از اموری هستند که مردم زواره در ماه صفر بسیار انجام می‌دهند. آن‌ها از دیرباز تا کنون با انجام مناسک و آیین‌های مختلف همچون برپایی مجالس سخنرانی و روضه‌خوانی، زنجیرزنی و سینه‌زنی، تعزیه‌خوانی و دادن نذری، سوگواری روزهای آخر ماه صفر را برپا می‌دارند.
حسینیه‌ها و تکیه‌ها که از آغاز ماه محرم سیاهپوش شده‌اند، در روزهای پایانی ماه صفر نیز مردم و هیئت‌های مختلف عزاداری را میزبانی می‌کنند. شهر زواره دارای دو حسینیه بزرگ و کوچک است که قدمت آن‌ها به دوران صفویه و قاجار می‌رسد. بخشی از خانه‌های مجاور حسینیه‌ها توسط صاحبان خیّر و نیکوکار آن‌ها وقف حسینیه شده و این اقدام، جلوه دیگری از ارادت مردم این شهر به اهل بیت (ع) را نمایان می‌سازد. علاوه بر حسینیه‌ها، تکیه‌ها و هیئت‌های متعدد مذهبی نیز در محله‌های مختلف زواره وجود دارند که دسته‌های عزاداری آن‌ها در قالب زنجیرزنی یا سینه‌زنی فعالیت می‌کنند. دو تکیه از تکایای زواره به نام بیت الحسن (ع) و بیت‌الرضا (ع) نامگذاری شده‌اند که در شب و روز شهادت این امامان بزرگوار، مراسم عزاداری ویژه‌ای در آن‌ها برگزار می‌شود. بیت‌الحسن (ع) که در گذشته به نام تکیه بنجیره خوانده می‌شد، قدیمی‌ترین هیئت زنجیرزنی زواره محسوب می‌شود. هیئت‌های عزاداری با خواندن اشعاری سوزناک و حماسی در مدح و رثای اهل بیت (ع) به سینه‌زنی و زنجیرزنی می‌پردازند. این اشعار و مرثیه‌ها غالبا توسط شعرای اهل زواره سروده شده‌اند و با آهنگی خاص خوانده می‌شوند. پیر و جوان در این دسته‌های عزاداری شرکت می‌کنند.
یکی دیگر از مناسک مردم زواره در آخرین روزهای ماه صفر، مراسم روضه‌خوانی و سخنرانی مذهبی است. در قدیم روضه‌خوانی بیشتر در منازل برگزار می‌شد. بعضی خانواده‌ها این کار را در محدوده جمع خانوادگی یا فامیلی خود انجام می‌دادند. برخی افراد نیز چهارصفه یا حیاط خانه خود را برای مراسم آماده می‌کردند و از ذاکران محلی برای روضه‌خوانی دعوت می‌کردند. پس از مراسم با چای و قلیان از مردم پذیرایی می‌شد. برای تهیه وسایل پذیرایی همیشه عده‌ای با یکدیگر همکاری می‌کردند. در آغاز مراسم یا در حین پذیرایی، افرادی از ذاکران اهل بیت (ع) در دو طرف منبر روی زمین می‌نشستند و به صورت گروهی، نوحه‌ها و اشعاری موسوم به پامنبری را با لحن و آهنگ خاصی می‌خواندند. یک گروه، اشعار را می‌خواندند و گروه دوم، بیتی از آن را جواب می‌دادند. خواندن پامنبری به مجلس عزاداری شور و گرمی می‌بخشید و تا به امروز نیز ادامه داشته است.
بخشی از اشعار پامنبری که در رثای امام حسن مجتبی (ع) می‌خوانند:
به کام مجتبی ناگه فلک
چون ریخت زهر کین
طلب فرمود زینب را،
حسین را خواند بر بالین
کی برادر بیا دیده گریان کن خواهرا
از غمم مو پریشان کن
آه مردم خدا، زهر خوردم
از غم امتان جان سپردم
امروزه مراسم روضه‌خوانی و سخنرانی در حسینیه کوچک، برخی تکایا و مساجد از جمله مسجد جامع زواره برگزار می‌شود. بدین منظور علما، وعاظ و سخنرانان از شهرهای دیگر همچون تهران، قم و مشهد در دهه آخر صفر به زواره دعوت می‌شوند و با بیان فضائل پیامبر (ص) و اهل بیت (ع) و ذکر مصائب ایشان به روشنگری و ارشاد مردم می‌پردازند. وعاظ در برخی از این مجالس، خطبه امام سجاد (ع)، زیارت پیامبر (ص)، امام حسن (ع) و امام رضا (ع) را با سوزوگداز بر منابر می‌خوانند. در یکی از بناهای تاریخی زیبای زواره موسوم به هشت‌بهشت، جلسات دعا و قرآن و مراسم وعظ و روضه‌خوانی دهه آخر صفر با حضور بانوان انجام می‌شود. این بنا مربوط به دوره قاجار و متعلق به یکی از سادات بزرگ طباطبایی زواره بوده و سال‌ها در ماه‌های محرم و صفر مجلس عزاداری در آن برپا بوده است.
مردم زواره روز بیست و هشتم ماه صفر را که مصادف با وفات پیامبر (ص) و شهادت امام حسن مجتبی (ع) است، تیغ چهل و هشتم می‌نامند؛ به این دلیل که از روز عاشورا چهل و هشت روز گذشته است. در این روز در حسینیه بزرگ زواره تعزیه امام حسن (ع) اجرا می‌شود. تابوتی را به عنوان تشییع نمادین جنازه امام حسن (ع) حمل می‌کنند و صحنه تیرباران‌کردن تابوت را نیز به اجرا درمی‌آورند. تعزیه امام رضا (ع) نیز در روز سی‌ام ماه صفر، مصادف با شهادت ایشان، در همین حسینیه برپا می‌شود.
رفتن مردم به بقاع متبرکه امامزادگان به‌خصوص امامزاده یحیی (ع) از نوادگان موسی بن جعفر (ع) و نیز گلزار شهدا از دیگر اقداماتی است که مردم زواره در آخرین روزهای ماه صفر انجام می‌دهند. در بیست و هشتم و سی‌ام صفر، هیئت‌های مذهبی از تکایای زواره راهی بقعه امامزاده یحیی (ع) می‌شوند و به نوحه‌خوانی و عزاداری می‌پردازند. عده‌ای از مردم در روز پایانی ماه به زیارت آقا علی عباس (ع)، برادر امام رضا (ع) در منطقه بادرود نطنز می‌روند و در آنجا همراه دیگر هیئت‌ها به عزاداری می‌پردازند. برخی دیگر نیز به زیارت امام رضا (ع) در مشهد مقدس نائل می‌شوند.
سنت نذری‌دادن، نشان دیگری از علاقه و ارادت مردم زواره به پیامبر (ص) و خاندان ایشان است. در سه روز آخر ماه صفر، بسیاری از مردم با خلوص نیت و به امید برآورده شدن حاجاتشان در سایه اعتقاد به شفاعت پیامبر (ص)، کریم اهل بیت (ع) و امام رئوف (ع) به تهیه و توزیع نذری می‌پردازند و هریک به تناسب توان خود عمل می‌کنند. عده‌ای غذای نذری همچون قیمه، آش و شله زرد را در منزل خود طبخ کرده و افرادی از فامیل و محله در تهیه و توزیع نذری با آن‌ها همکاری می‌کنند. آماده‌کردن غذای نذری چه در خانه‌ها و چه در تکیه‌ها و حسینیه‌ها همراه با خواندن دعا و زیارت ائمه و ذکر صلوات انجام می‌شود. تکیه‌ها و حسینیه‌ها در نظر اهالی زواره حرمت بسیار دارند و همه مردم حتی کسانی که به شهرهای بزرگ مهاجرت کرده‌اند، تلاش می‌کنند که همه ساله در مراسم این اماکن مذهبی شرکت کنند و نذورات خود را با همکاری در آماده‌کردن مجلس، تأمین قند و چای و وسایل پذیرایی، کتب ادعیه، پخت و توزیع نذری یا پرداخت هزینه مراسم ادا کنند. حتی ممکن است شخصی ارادت و توسل به ائمه را با نذر پارچه‌ای برای سیاهپوش‌کردن مجلس عزاداری ابراز کند. بعضی موقوفات نیز به طور خاص به برپایی مجالس سوگواری ایام آخر ماه صفر اختصاص یافته‌اند. شکل دیگری از نذری‌دادن در زواره، سفره انداختن است. این رسم توسط بانوان انجام می‌شود. بدین صورت که به منظور رفع مشکل خود، نذر می‌کنند که در ایام خاصی مثل سه روز آخر صفر، سفره‌ای به نام یکی از معصومین (ع) تدارک ببینند. بنابراین از چندروز قبل، از زنان همسایه و آشنا و فامیل دعوت می‌کنند. در روز موعود در منزل خود، سفره‌ای می‌اندازند و در آن نان و پنیر و سبزی، خرما، شله زرد و میوه قرار می‌دهند. ابتدا مداحی و روضه‌خوانی توسط یکی از بانوان انجام می‌شود و سپس همه از محتویات سفره که به نام اهل بیت (ع) متبرک شده تناول می‌کنند. بسته‌های کوچکی نیز شامل نقل، شکلات و آجیل به نام مشکل‌گشا تهیه شده که در پایان مجلس به همراه مقداری از خوراکی‌های سفره به همه حاضران داده می‌شود تا برای تبرک با خود ببرند. برخی مواقع زنان حاضر در مجلس، این بسته‌ها را به کسانی می‌دهند که حاجتی در دل دارند و اظهار می‌کنند که شگون دارد. معمولا در روز شهادت امام حسن (ع) این سنت اجرا می‌شود و مردم به آن اعتقاد زیادی دارند.
تعظیم شعائر دینی و مناسبت‌های مذهبی با فرهنگ مردم زواره عجین شده و آیین‌های بزرگداشت ائمه، چه در ایام شهادت و چه ولادت ایشان هرسال، پرشورتر از سال‌های پیش برگزار می‌شود. مناسک مربوط به روزهای پایانی ماه صفر در این خطه، در واقع ادامه زنجیره‌ای هستند که با حلول ماه محرم آغاز شده و با شهادت امام رضا (ع) پایان می‌یابد. برپایی این آیین‌ها نه تنها ابراز شریک بودن در غم اهل بیت (ع) و حزن و ماتم در مصائب ایشان است، بلکه نشانه سرسپردگی مردم به آرمان‌ها و مکتب پیامبر (ص) و خاندان اوست.
افزودن دیدگاه جدید