دورکاری نه‌تنها برای بسیاری از کارمندان و شاغلان، تا به الان خوشایند نبوده بلکه آن‌ها را با مشکلات زیادی نیز روبه رو کرده؛ معضلاتی که شاید برای زنان که علاوه بر شغل خود، مسئولیت بسیاری از کارهای خانه و همچنین تعلیم و تربیت را هم به عهده دارند، چند برابر شده است؛ تا جایی که برخی آن‌ها از کار بیکار شده‌اند یا به دلیل عدم حضور فیزیکی در محل کار، حقوقشان تحت تأثیر قرار گرفته و میزان دریافتی آن‌ها به حداقل رسیده است. شیما یکی از همین افراد است. او که در یکی از اداره‌های خصوصی شهر سمت روابط‌عمومی را به عهده دارد و به دلیل شرایط خاصش، اکنون نزدیک به شش ماه است که از داخل خانه کارهایش را انجام می‌دهد، می‌گوید: «اداره‌ای که در آن کار می‌کنم، با محدودیت فضای فیزیکی روبه‌روست؛ اگرچه تعداد کارمندانی که در آنجا اشتغال دارند، بسیار زیاد است و به همین دلیل نیز امکان رعایت فاصله‌گذاری اجتماعی در آن مهیا نیست.» شیما دیابت دارد و شش سالی است که انسولین تزریق می‌کند: «بیماری‌ام و همچنین شرایط فیزیکی محل کارم و ترس از ابتلا به کرونا باعث شد تا با مدیرم صحبت و او را راضی کنم تا کارهایم را در خانه انجام دهم. ابتدا زیر بار نمی‌رفت و می‌گفت باید حتما در دفتر حضور داشته باشی، اما بالاخره با اصرار و همچنین کم‌کردن مبلغی از حقوقم با دورکاری من، موافقت کرد.» دورکاری، احتمال ابتلای شیما به کووید 19 را کمتر کرد، ولی دردسرهایش را بیشتر: «الان که در خانه هستم، زمان بیشتری را صرف کارهای اداره می‌کنم و حق اعتراض هم ندارم، چون کارفرمایم با هر اعتراضی، می‌گوید در خانه نشسته‌ای و انتظار حقوق کامل را هم داری؟» مریم هم از این قائده مستثنا نیست و او هم مانند خیلی از کارمندان زن دیگری که این روزها کارشان را در خانه انجام می‌دهند، دغدغه‌هایی دارد؛ مثلا اینکه «الان نزدیک به یک سال است که با دستور کارفرمایم، دورکار شده‌ام و کارهایم را در منزل و پای سیستم انجام می‌دهم. اما مشکل اینجاست که اکنون به دلیل شرایط کرونایی مهدکودک‌ها تعطیل و روزها دختر سه ساله‌ام در خانه و کنار من است. پدرش هر روز صبح تا ساعت 4 بعد از ظهر در محل کار حضور دارد و من باید از فرزندم، مراقبت کنم.» تداخل کارهای اداره مریم و همچنین نگهداری از فرزند خردسالش، استرس‌ها و نگرانی‌های او را چند برابر کرده: «مدام باید حواسم به بچه باشد که مبادا کار خطرناکی انجام دهد و بلایی بر سر خودش بیاورد. از طرف دیگر، پای سیستم که می‌نشینم او هم اصرار دارد، کنارم و در آغوشم بنشیند و با دکمه‌های کیبورد یا موبایلم بازی کند. اگر جلسه آنلاین با مدیر و همکارانم هم داشته باشم که دیگر اوضاع به مراتب بدتر از این می‌شود؛ مثلا یک بار وسط جلسه، باران گریه کنان جلوی دوربین قرار گرفت و اصرار داشت تا کار را رها کنم و بروم با او بازی کنم. این موضوع با خنده همه همراه شد.» امکان گرفتن پرستار هم در این شرایط، برای بچه وجود ندارد؛ زیرا «نمی‌توانم مطمئن باشم کسی که برای مراقبت از کودک به خانه‌ام می‌آید، ناقل بیماری نباشد و او را مریض نکند.»
دوکاری، کار بدون وقت
در این میان، اما شاید فاطمه که معلم پایه ابتدایی است، بیشتر از همه از شرایط دورکاری خسته شده باشد؛ چون احساس می‌کند وقتی برای خودش و خانواده‌اش ندارد: «تعداد دانش‌آموزان 30 نفر است. هر روز باید برای آن‌ها فیلم بگیرم و دروسشان را ارائه دهم. بعد یکی‌یکی تلفن بزنم و از آن‌ها درس بپرسم. در سامانه شاد، تکالیف را چک کنم و اشکالات بچه‌ها را برطرف کنم. همه دانش‌آموزان در ساعت مشخص، دروس و تکالیف خود را انجام نمی‌دهند و به همین دلیل، ساعات کاری معلم‌ها به هم ریخته و تمام وقت باید به کارهای مدرسه برسند؛ درحالی‌که خود من هم کودک خردسال دارم و باید به درس و مشق او هم رسیدگی کنم. خیلی‌ها می‌گویند دورکاری برای معلم‌ها خیلی خوب شد، در صورتی که جز فرسودگی و خستگی و کار چند برابری چیزی برایمان به همراه نداشته است.» اما برخی از کارها نیز در ایام کرونا بی‌رمق شده و مشتری ندارد. بتول 49 ساله که تا قبل از کرونا به منزل افراد می‌رفت و کارهای آن‌ها را انجام می‌داد، می‌گوید که از اسفند سال گذشته تاکنون درآمدش بسیار اندک شده و جز سه چهار مشتری کسی او را برای کار دعوت نکرده: «درحالی‌که سال‌های گذشته آخر سال که می‌شد، اصلا وقت سر خاراندن نداشتم و پول خوبی در می‌آوردم، ولی کرونا درآمدم را از من گرفت.»
دورکاری باعث کاهش تعارض‌های خانوادگی می‌شود
البته این‌ها باعث نمی‌شود که همه زنان از شرایط دورکاری ناراضی باشند، بلکه برخی از آن‌ها نیز امیدوارند که کارفرماها از مواضع خود کوتاه بیایند و برای همیشه با دورکار شدن آن‌ها موافقت کنند. سهیلا که از جمله موافقان دورکاری است می‌گوید: «در این مدتی که در خانه کارهایم را انجام می‌دادم، روحیه و نشاط بیشتری به دست آوردم، چرا که سرم به کار خودم گرم بود و بدون اینکه با بقیه همکارانم به مشکلی بربخورم، کارم را انجام می‌دادم و به کارهای خانه و تربیت فرزندم هم می‌رسیدم.» نتایج تحقیقی با عنوان «تحلیل اثرات دورکاری زنان شاغل و متأهل بر تعادل کار- زندگی»، نوشته فروغ الصباح شجاع نوری نیز نشان می‌دهد دورکاری موجب کاهش تعارض کار و خانواده و بهبود توازن میان زندگی کاری و خانوادگی زنان شاغل می‌شود: «زنان شاغل به پذیرش دورکاری تمایل دارند، اما مدیران، حامی دورکاری نیستند. شرکت‌کنندگان ضمن اشاره به اثرات مثبت دورکاری بر تحکیم خانواده و پررنگ شدن نقش مادری و همسری، تأثیر طرح فوق را بر ایجاد تعادل کار و خانواده در زنان شاغل مثبت ارزیابی کرده‌اند. از نگاه آن‌ها ساعات کاری مناسب، شناور و منعطف، باعث افزایش بهره‌وری فعالیت‌های شغلی و در نتیجه بهره‌مندی سازمان از نیروی کاری باثبات‌تر و با انگیزه‌تر و افزایش توجه به خانواده خواهد شد و اجرای آن بهایی است که برای سلامت خانواده و جامعه پرداخت می‌شود.»
