خبر جالب توجه دیگر این که در این نشست، اصفهان هدیه ویژه‌ای را برای حضار تدارک دیده بود؛ هدیه‌ای که می‌تواند فصل جدیدی در زمینه جلب توجه فرمانداران و شهرداران شهرهای جهانی به ظرفیت‌های بالقوه میراث ناملموس در حوزه صنایع دستی ایجاد کند. این هدیه ویژه، چهارمین شماره کتاب‌مجله گردشگرمثبت بود که با موضوع معرفی 100 میراث ناملموس ایران و با تأکید بر میراث ناملموسی که با نام ایران در فهرست میراث جهانی بشر ثبت شده‌اند و میراث ناملموس ثبت‌شده اصفهان در فهرست میراث ملی ایرانیان، به تازگی منتشر شده است.
اصفهان اولین شهر ایران بود که عنوان شهر جهانی صنایع دستی (World City of Handicrafts) را از شورای جهانی صنایع دستی (World Crafts Council) و عنوان «شهر خلاق صنایع دستی و هنرهای مردمی» را از شبکه شهرهای خلاق یونسکو (Unesco Creative Cities Network) دریافت کرد و با دو عنوان جهانی صدرنشین شهرهای ایران و یکی از مهم‌ترین شهرهای جهان در حوزه صنایع دستی شد. اما نام ایران نه فقط به واسطه اصفهان که به واسطه شهرهای دیگر هم در حوزه صنایع دستی، پررنگ شده است. در شبکه شهرهای خلاق یونسکو نام اصفهان و بندرعباس در حوزه صنایع دستی و هنرهای مردمی ثبت شده و در شورای جهانی صنایع دستی، شیراز با عنوان شهر جهانی صنایع دستی (world city of andicrafts)، ملایر (Malayer) با عنوان شهر جهانی مبل و منبت (a global hub for woodcarving and carved-wood furniture)، مشهد با عنوان شهر جهانی گوهرسنگ، روستای خراشاد با عنوان روستای جهانی توبافی، روستای قاسم‌آباد با عنوان روستای جهانی چادرشب‌بافی، زنجان (Zanjan) با عنوان شهر جهانی ملیله (world city of filigree)، تبریز (Tabriz) با عنوان شهر جهانی فرش (World Craft City for Carpet Weaving)، روستای کلپورگان (Kalpourgan) با عنوان روستای جهانی سفال (World Craft Village for Handmade Pottery)، لالجین (Lalejin) با عنوان شهر جهانی سفال (World Craft City for Pottery)، آباده (Abadeh) با عنوان شهر جهانی منبت (World Craft City for Woodcarving -Munabbat)، میبد (Meybod) با عنوان شهر جهانی زیلو (World Craft City for Handwoven Floor Covering-Zilou)، مریوان (Marivan) با عنوان شهر جهانی کلاش (World Craft City for Klash (Footwear Stitching) و سیرجان (Sirjan) با عنوان شهر جهانی گلیم (World Craft City for Kilim) توانستند نام و جایگاه ایران را پررنگ و این کشور را به لحاظ داشتن پرتعدادترین شهرهای جهانی در حوزه صنایع دستی، رکورددار کنند. حالا میبد، به عنوان شهر جهانی زیلو، پیش‌قراول ایجاد یک تعامل سازنده میان شهرهای جهانی ایران شده و طی نشستی که آخر هفته برگزار شد، شهرداران و فرمانداران را دور هم جمع کرده تا تصمیماتی گرفته شود که می‌توانند نقش کاتالیزوری و تسهیلگری را در حوزه فعالیت‌های صنایع دستی ایران ایفا کنند. گزارش پیش رو، گزیده‌ای است از گفت‌وگوها و تصمیمات مطرح شده در نخستین نشست شهرداران شهرها و فرمانداران روستاهای جهانی صنایع دستی کشور که به میزبانی میبد در هتل کریاس پلاس با حضور 9 شهر و روستای جهانی و ارتباط ویدئوکنفرانس با مهدی جمالی‌نژاد، معاون عمران و توسعه امور شهری و روستایی وزیر کشور و رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور، برگزار شد.
جمالی‌نژاد: شهرداری‌ها توجه ویژه‌ای به صنایع دستی داشته باشند
معاون عمران و توسعه امور شهری و روستایی وزیر کشور بلندپایه‌ترین مقامی بود که در نشست میبد سخنرانی کرد. او در صحبت‌های ویدیویی‌اش بر دارایی‌های وسیع و متنوع ایران در زمینه میراث معنوی، اقلیم و ادیان و طرفیت‌های بسیار کشور در حوزه گردشگری و صنایع دستی تأکید و تصریح کرد: «شهرها باید بپذیرند که به سمت شهر فن‌آفرین، شهر دانش‌محور، کارآفرین و… حرکت کنند. شهرهایی که دانش را محلی می‌کنند و محلی برای تولید ثروت هستند و چه چیزی بهتر از بحث صنایع‌دستی؛ کشوری که این همه ظرفیت و پتانسیل دارد. در شرایطی که دچار بحران‌های متفاوتی هستیم باید برای عبور از آن‌ها از صنایع دستی استفاده کنیم.»او از هم‌نشینی‌اش با هنرمندان گفت و تأکید کرد: «ما در این سال‌ها انواع و اقسام بحران‌ها را تجربه کرده‌ایم. شرایط برای همه سخت شده و این شرایط برای هنرمندان مضاعف است. چه کسی باید حمایت کند؟! وقتی هنرمندی با من تماس می‌گیرد و می‌گوید شرایط زندگی آنقدر سخت شده که دارم به سمت فروش کلیه می‌روم، چه باید کرد؟! من از همه دوستان خواهش می‌کنم به بهبود این اوضاع کمک کنند. صنایع دستی تنها رویکرد فرهنگی ندارد؛ بلکه رویکردهای متفاوت اجتماعی هم دارد. یقینا می‌توانیم 5/3 میلیون نفر را که در این زمینه مشغول به فعالیت هستند، دو برابر کنیم. شهرداران شهرهای جهانی می‌توانند این جریان مثبت حمایت از هنرمندان صنایع دستی را در شهرهای خودشان آغاز کنند و این جریان کم کم به هزار و ۴۰۰ شهر و 62 هزار روستا تسری پیدا کند.»
شهردار سابق شهرهای اصفهان و یزد، با تأکید بر این نکته که با توسعه صنایع دستی هر خانه می‌تواند یک کارگاه و کارخانه زودبازده باشد، گفت: «زنان سرپرست خانوار، کودکان کار و کارتن‌خواب‌ها را می‌توان در این زمینه آموزش داد و زمینه آسیب‌های اجتماعی را کاهش داد. نباید گذاشت در این دوران سخت، هنرمندی مجبور شود برای تأمین معاش خود دست به فروش لوازم زندگی خود بزند. همیشه عنوان کرده‌ایم که کار شهرداری‌ها فقط ساخت و ساز نیست. مسائل میراثی و فرهنگی و… هم جزو مأموریت‌های آنان است.»
به روایت رئیس سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور بحث حاشیه‌نشینی و مهاجرت را با کمک صنایع دستی می‌توان کاهش داد. مسئله بیکاری را با توسعه و گسترش صنایع دستی می‌توانیم کاهش دهیم و برای اقشار مختلف فرصت اشتغال ایجاد کنیم.
جمالی‌نژاد از فعالیت‌های شهرداری میبد در حوزه توسعه و رشد صنایع دستی تقدیر کرد و گفت: «دبیرخانه باید مسائل و مشکلات و چالش‌ها را به طور ممتد و مستمر دنبال کند و یک مجموعه نیز برای کمک و حمایت و ایجاد فضا برای اقدامات خلاقانه و نوآورانه، شرایط را مهیا
کند.»
نقوی: شهرهای جهانی ایران باید تعامل بیشتری با هم داشته باشند
شهردار میبد، به عنوان میزبان این نشست صحبت‌هایش را با تأکید بر هدف اصلی تشکیل نشست مبنی بر اعلام موجودیت و دبیرخانه مجمع شهرها و روستاهای صنایع دستی کشور، آغاز و تصریح کرد: «با هم‌اندیشی، هم‌فکری و ایجاد ارتباط و تعامل بین شهرهای صنایع دستی کشور، می‌توانیم نسبت به معرفی شهرها، استفاده از تجارب و اقدامات انجام‌شده در جهت رونق بیشتر صنایع دستی گام برداریم.»علیرضا نقوی ضمن گرامیداشت یاد و خاطره مرحوم خانم دکتر غداهیجاوی گفت: «از سال 1394 که شهرهای اصفهان و تبریز به عنوان شهرهای جهانی صنایع دستی خلاق و شهر جهانی فرش انتخاب شدند، تا امروز 14 شهر و روستای ایران توانسته‌اند اعتبارنامه شورای جهانی صنایع دستی را کسب کنند و ایران در این عرصه در دنیا پیشتاز است.»عدم شبکه‌سازی و تعامل بین شهرها و روستاهای مختلف صاحب سخن در حوزه صنایع دستی، مشکلی بود که نقوی از آن به عنوان خلأ یاد کرد و افزود: «صنایع دستی می‌تواند به پویایی اقتصاد شهری کمک فراوانی داشته و رونق گردشگری را ایجاد کند.» او با اشاره به رونق گرفتن بازار دیجیتال مارکتینگ در ایام کرونا، از شهرداری‌ها دعوت کرد به عنوان حامیان صنایع دستی در این حوزه فعالیت کنند، از فرصت نشست‌های این چنینی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های شهری در حوزه معرفی صنایع دستی شهرهای جهانی و ایجاد شبکه عرضه و فروش کالا استفاده کنند.
شهردار میبد با تأکید بر اینکه نیاز امروز صنایع دستی کشور شبکه عرضه و فروش کالاهای با اصالت صنایع دستی است، تأکید کرد: «فروش و عرضه صنایع دستی از طریق فضای مجازی با نشانی و برند شهرها، برگزاری هفته‌های فرهنگی در شهرهای صنایع دستی و اقداماتی در این راستا نیاز به تلاش بیشتری دارد.»
به روایت نقوی، از زمان انتخاب شدن میبد به عنوان شهر جهانی زیلو، خون تازه‌ای در رگ‌های این هنرصنعت شهر دمیده شده و زیلو به عنوان فرش سلامت با رنگ‌های طبیعی بیشتر پیش نگاه علاقه‌مندان به صنایع دستی و سلامت قرار گرفته است. در سال‌های گذشته زیلو رو به فراموشی می‌رفت و اساتید و پیشکسوتان آن به علت عدم بازار در حال ترک این کار بودند؛ اما با جهانی شدن این صنایع دستی و هماهنگی دستگاه‌های مختلف تشکل‌های صنفی، خوشه زیلو و دوره‌های مختلف آموزشی در استان و شهرستان میبد رقم خورد. بیش از 300 دستگاه زیلو جدید در میبد راه اندازی شد و علاقه‌مندان زیادی در بین جوانان و نوجوانان و بانوان برای بافت زیلو آموزش دیدند و امروز بسیاری از بانوان میبد تولیدکننده زیلو هستند و در این مسیر مشاغل خانگی زیادی ایجاد شده است. آزمایش‌هایی برای کیفیت نخ و رنگ توسط جهاد دانشگاهی استان صورت گرفت و در این راستا با کشور سوئیس در بحث مالکیت زیلو مذاکره شده است و قراردادهایی در این راستا در حال انعقاد است. برگزاری دوره‌های مقدماتی و تکمیلی آموزش بافت زیلو، اجرای پروژه‌های تاریخ شفاهی در زمینه زیلو و زیلوهایی که قدمت تاریخی دارند از دیگر فعالیت‌هایی است که در زمینه زیلو توسط شهرداری میبد انجام شده است.
توصیه‌هایی برای شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی
مدیرکل دفتر آموزش و ترویج صنایع‌دستی وزارت میراث فرهنگی هم در این نشست صحبت‌هایش را این‌گونه آغاز کرد: «بعد از ثبت جهانی زیلو به عنوان صنایع دستی میبد، مورد تأیید سازمان مالکیت فکری قرار گرفت و به آن، نشان جغرافیایی صنایع دستی داده شد که این مسئله نشان می‌دهد دنیا هم زیلوی میبد را شناخته است؛ البته در کنار آن خرمای پیارم حاجی‌آباد نیز صاحب نشان شد که می‌تواند ظرفیت خوبی برای توسعه صنایع دستی باشد.»
توحدی در خلال صحبت‌هایش گلایه‌هایی را هم درباره عدم توجه به جهانی‌بودن رویدادهای صنایع دستی ایران و استفاده از زبان انگلیسی در پوسترها و رویدادها مطرح و ابراز امیدواری کرد که در رویدادهای آتی برگزارکنندگان به این نکته مهم هم توجه کنند. او از شهرداران و فرمانداران خواست گزارش عملکردهای سالانه و دوسالانه فعالیت‌هایشان را ارسال کنند. به روایت توحدی اگر شهرها و روستاهای جهانی در راستای شاخص‌ها حرکت نکنند و رشد مورد انتظار را نداشته باشند، امکان ثبت شهرها و روستاهای دیگر از ایران گرفته می‌شود. او درخواست کرد در روستاها و شهرها شورای برنامه‌ریزی به ریاست دبیر شهر یا روستای جهانی تشکیل شود تا بتوانند برنامه ریزی هفتگی، ماهانه و سالانه انجام دهند و گزارش‌ها را برای وزارتخانه بفرستند. به گفته او، ایجاد دهکده یا شهرک صنایع دستی با توجه به پتانسیل‌های موجود برای شورای جهانی صنایع‌دستی بسیار مهم است.
او تصریح کرد: «در برخی از مناطق دانشکده یا دانشگاه مرتبط وجود ندارد که مسئولان باید با آموزش عالی وارد گفتوگو و تعامل شوند و رایزنی‌ها را انجام دهند؛ چرا که در ثبت جهانی وجود چنین ارگانی بسیار مهم است. موزه و گالری‌های مرتبط باید وجود داشته باشند. مراکز آموزشی به خصوص با حضور جوانان باید فعال باشند. نشانه جغرافیایی با آن برند در منطقه ثبت شود، همان‌طور که از کشور سوئیس دارند کمک فنی برای زیلو در میبد می‌فرستند؛ چون نشانه جغرافیایی حتما باید پیگری شود. ما آمادگی داریم از طریق دفترمان برای داشتن این نشانه کمک کنیم. همچنین باید اقسام نقوشی که در فرآورده تولیدی شهر یا روستای شما وجود دارد، در قالب یک بانک اطلاعاتی گردآوری شود. لوگو برای شهر یا روستای جهانی‌تان تعریف کنید و روی تمام بسته‌بندی‌ها در کنار لوگوی شورای جهانی قرار گیرد. در راستای ثبت علامت تجاری و خلاقیت و ابتکارات جوانان تلاش کنید. انواع ارگان‌های غیردولتی و انجمن‌های مرتبط را تقویت کنید. بسته‌بندی تمام محصولات باید لوگوی شورای جهانی صنایع دستی و لوگوی منطقه آسیا و اقیانوسیه داشته باشند. این یک اعتبار است و به راحتی در کشورهای دیگر قابل ارائه هستند. بازارچه‌های دائمی فروش را تقویت کنید این می‌تواند برای ثبت در شبکه شهرهای خلاق یونسکو بسیار کمک‌کننده باشند. انتشار بروشور و کاتالوگ‌های دوزبانه را در دستور کار قرار دهید.»
بیانیه‌ای برای شهرهای جهانی ایران
پایان بخش نشست رونمایی از نشان مجمع شهرها و روستاهای جهانی و اهدای تندیس نخستین نشست مجمع و صدور بیانه‌ای توسط اعضای مجمع بود. در این بیانیه مفاد زیر ذکر شده‌اند:
تأسیس دبیرخانه مجمع شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی ایران به محوریت شهرداری میبد انجام و شهرداری میبد به عنوان رئیس دوره‌ای مجمع انتخاب شد.
دبیرخانه مجمع شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی ایران به صورت دوره‌ای به شهرها و روستاها منتقل می‌شود.
سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور به عنوان عضو مجمع انتخاب شد.
اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد نسبت به ایجاد بازارچه محصولات شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی با دیگر استان‌ها پیگیری‌های لازم را انجام دهد.
اداره کل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری یزد و شهرداری میبد آمادگی خود را جهت ایجاد نخستین بازارچه اعلام می‌کنند.
کمیته گردشگری مجمع کلان‌شهرهای کشور همراهی لازم را داشته باشد.
با محوریت وزارت کشور، هئیت وزیران در قانون بودجه سنواتی کشور، جایگاه ویژه‌ای برای معرفی هرچه بهتر شهرها و روستاهای ثبت جهانی در سطح بین المللی و شناسایی و فروش برخط محصولات پیش‌بینی کنید تا خصوصا شهرهای کوچک و روستاهای ثبت‌شده بتوانند از یک منبع دائمی حمایتی و زیرساخت‌های قانونی برای هزینه‌کرد اعتبارات شوراها، شهرداری‌ها و دهیاری‌ها بهره‌مند شوند.
دبیرخانه مجمع یــکپارچه‌ســـازی در خـــصوص نـــحوه ارائه، بـــسته‌بـــندی و بــرندینـــگ مــحصـــولات همه شـــهرها و روســـتاهـــای جـــهــانی دستورالعمل‌های حمایتی و آموزش، تهیه و ارسال نماید.
دبیرخانه مجمع نسبت به برنامه ریزی و برگزاری دوره‌ای حراجی صنایع دستی در شهرهای عضو اقدام کند.
شهرداری‌ها نسبت به تولیدات سمعی و بصری و رسانه‌ای درحوزه مستندسازی فعالیت‌های صنایع دستی در شهرهای خود اقدام و تولیدات رابه اشتراک بگذارند.
ارتباطات لازم با اتاق بازرگانی جهت ترویج و برندسازی صنایع دستی انجام شود.
از بستر بازارچه‌های مناطق آزاد مانند شهر مریوان که امکان تبادل صنایع دستی به کشورهای همسایه مانند عراق را فراهم می‌آورد، بهره‌برداری حداکثری صورت گیرد.
تلاش جهت ثبت شرکت توسعه، آموزش و بازاریابی صنایع دستی ایران با سهام‌داری شهرهای عضو
برگزاری نمایشگاه صنایع دستی (کلان‌شهرها در طول سال دو بار، نمایشگاه فصلی با میزبانی شهرهای عضو، نمایشگاه بین المللی با مشارکت شهرها)
تدوین لوایح و طرح‌های مشترک برای ارائه در شوراها (شورای اسلامی شهرها، شورای عالی استان‌ها) و مجلس شورای اسلامی
تدوین دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه شهرهای دوستدار صنایع دستی توسط سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور و ابلاغ به شهرداری‌ها
این بیانیه به امضای حسینعلی فلاح (رئیس شورای اسلامی شهر میبد)، سید مصطفی فاطمی (مدیر کل میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع دستی استان یزد)، خانم توحدی (مدیرکل آموزش و پژوهش وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی)، علیرضا نقوی (شهردار میبد)، حبیب ملایی‌یگانه (شهردار زنجان)، نرگس شــالچیان (معاون گردشگری شهرداری مشهد)، مرتضی نصوحی (مدیر پژوهش و آموزش شهرداری اصفهان)، مهندس نیری (معاون گردشگری شهرداری شیراز)، رجب صلاحی (معاون امور شهرداری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های کشور)، آراس قاسمی‌پور (شهردار مریوان)، علی ناصری (فرماندار بیرجند)، سعید تجلیلی (فرماندار سراوان)، یزدان‌شناس (مدیر امور فرهنگی شهرداری آباده) رسید.
گردشگر مثبت؛ هدیه ویژه اصفهان برای مهمانان میبد
هر کدام از شهرها و روستاهای جهانی صنایع دستی ایران، در این نشست 10 دقیقه فرصت داشتند تا با سخنرانی و نمایش کلیپ فعالیت‌هایشان را معرفی کنند. از اصفهان، مرتضی نصوحی، مدیر پژوهش، خلاقیت و فناوری‌های نوین شهرداری اصفهان، به ایراد سخنرانی و نمایش کلیپ معرفی فعالیت‌های انجام‌شده اصفهان در حوزه صنایع دستی پرداخت.نصوحی سخنانش را با تأکید بر این نکته آغاز کرد که هنوز ابهاماتی در زمینه شهر خلاق در شهرداری‌ها وجود دارد و باید این ابهامات برطرف شوند تا بتوان چابک‌تر در این حوزه فعالیت کرد.به روایت او خیلی مهم است که در شهرداری مشخص شود نحوه و میزان و جهت مداخله در این بحث‌ها چگونه باید باشد. اگر شهرداری‌ها مسیر اشتباهی را انتخاب کنند، امکان دارد لطمه‌ای به آن بخش یا حوزه وارد شود. باید با دقت نظر برنامه‌ها و اهداف مشخص شوند. البته هر چه از منافع صنایع دستی بگوییم کم گفته‌ایم. نقشی که صنایع دستی در اقتصاد پاک، توسعه پایدار و اشتغال دارند و عجین‌بودن با فرهنگ مردم بسیار مهم است.»
به روایت او دبیرخانه شهر خلاق صنایع دستی و هنرهای مردمی زیرمجموعه مدیریت پژوهش، خلاقیت و فناوری‌های نوین شهرداری اصفهان محسوب می‌شود و در واقع دو مأموریت برای خود در نظر گرفته است؛ کمک به توسعه و رشد شهر و کمک به رفع مشکلات شهر. برای انجام این دو مأموریت هم سه رویکرد تعریف شده؛ سازمان‌های متعالی اقدامات و رویکردهایشان باید پشتیبانی علمی و پژوهشی داشته باشند. به کمک استارتاپ‌ها و شرکت‌های دانش‌بنیان به رفع مشکلات شهر اقدام کنیم یا از راه ابتکارات و خلاقیت‌ها این کار انجام شود. به گفته نصوحی جلب مشارکت مردمی مهم‌ترین ابزار برای نیل به این اهداف است.
نصوحی از ارتباط خوب مرکز تحت نظر خود با اتحادیه صنایع دستی اصفهان گفت و به شهرداران و فرمانداران توصیه کرد که با اتحادیه‌ها و هنرمندان تعاملات بیشتری داشته باشند و حتی شاهد حضور این افراد در نشست‌های بعدی مجمع هم باشیم؛ چرا که بیرون از گود نمی‌توان تصمیم‌گیری کرد. او همچنین از «مرکز رشد دانشگاه هنر اصفهان» به عنوان مرکزی که تخصصی در این حوزه کار می‌کند یاد کرد و افزود: «به دنبال ایجاد پارک فناوری و مدیریت شهری و مرکز نوآوری مدیریت شهری هستیم. صنایع دستی از کرونا بسیار آسیب دید. یکی از موضوعاتی که کمک می‌کند، این است که حراجی در اصفهان برگزار کنیم تا رونق‌بخشی و امیدبخشی در این حوزه انجامشود.» پس از این صحبت‌ها و در انتهای جلسه، جدیدترین شماره مجله گردشگر مثبت با عنوان «100 گنج عیان نهان از میراث ناملموس ایران» به عنوان هدیه ویژه شهر جهانی صنایع دستی به شهرداران و فرمانداران شهرهای جهانی اهدا شد. در این شماره مجله گردشگر مثبت میراث ناملموس جهانی ایران و میراث ناملموس اصفهان به دو زبان و به صورت مصور معرفی شده‌اند.
