تقریباً نیمی از این مقدار خون از سلول‌های خونی قرمزی تشکیل شده است که اکسیژن را به بافت‌ها می‌رساند. تقریباً یک تریلیون (٠٠٠/١٠ میلیون) سلول خونی جدید روزانه در مغز استخوان تشکیل می‌شود. مواد مورد نیاز در تشکیل این سلول‌ها آهن، پروتئینها و ویتامین‌ها، به ویژه اسید فولیک و ویتامین B12 است. ماده رنگی قرمز که هموگلوبین نامیده می‌شود، پروتئینی است که از یک ترکیب آلی آهن به نام «heme» تشکیل شده است. گلوبین پروتئین دارای سولفوری است که ٩٦ درصد این مولکول را تشکیل می‌دهد. بنابراین، تشکیل هموگلوبین به مقادیر کافی غذایی آهن و پروتئین بستگی دارد. سلول‌های قرمز دارای طول عمری در حدود ١٢٠ روز هستند و روزانه تخریب و جایگزین می‌شوند. هر انسان باید دارای ١٠٠ درصد هموگلوبین یا حدود ١۵ گرم تا ١٠٠ سی‌سی خون و 5 میلیون سلول قرمز در هر میلی‌متر خون باشد. کاهش در میزان هموگلوبین منجر به کم‌خونی و در نتیجه، کاهش در توانایی انتقال خون به بافت‌ها می‌شود.
علائم بروز کم‌خونی
نگاهی تکیده و نزار، به همراه وجود نشانه‌های نگرانی، چروک پیش از موعد، پوست مایل به خاکستری و چشم‌هایی ضعیف و خسته مهمترین علائم کم‌خونی هستند. علائم دیگر کم‌خونی شامل حافظه ضعیف، ضعف عمومی در بدن، سرگیجه، خستگی، از بین رفتن انرژی بدن، تنگی نفس، کند شدن فرایند بهبود زخم‌ها، سردرد، افسردگی روحی و روانی، داشتن انگشتان و لب‌ها و نرمه‌های گوش رنگ پریده است. در کل بیمار مبتلا به کم‌خونی معمولاً از ضعف، خستگی، از بین رفتن انرژی بدن و سرگیجه شکایت دارد.
دلایل بروز کم‌خونی
دو دلیل اصلی برای بروز کم‌خونی وجود دارد. کم‌خونی می‌تواند از کاهش در تشکیل سلول‌های قرمز خونی یا به دلیل نقص در مغز استخوان یا مصرف ناکافی آهن، پروتئین و ویتامین‌ها بوجود آید. از دست دادن زیاد خون به دلیل جراحت، خونریزی و عادت‌های ماهیانه می‌تواند همچنین باعث کم‌خونی شود. فقدان اسید گوارشی اسید هیدرولیک مورد نیاز برای جذب آهن و پروتئینها می‌تواند همچنین منجر به کم‌خونی شود. فشارهای روحی و روانی، اضطراب و نگرانی معمولاً در تولید اسید هیدروکلرلیک در بدن اثر می‌گذارد. کم‌خونی می‌تواند همچنین توسط مصرف بسیاری از داروهایی که ویتامین E را در بدن از بین می‌برند یا توسط مصرف داروهایی که مواد مغذی مورد نیاز در ساختن سلول‌های قرمز خون را غیرفعال می‌کنند، بوجود آید. بیماری‌های مزمنی همچون سل، هنگامی که با خونریزی همراه شود، ممکن است منجر به بروز کم‌خونی شود.
دلایل کمتر شناخته شده دیگر در بروز کم‌خونی وجود انگل‌ها یا کرم‌های روده‌ای هستند. کرم قلاب‌دار، کرم سنجاقی، کرم‌های مدور و کرم کدو از منابع خون و ویتامین‌ها تغذیه می‌کنند. ٢۵ کرم قلاب‌دار می‌تواند در عرض ٢٤ ساعت ١۵ گرم خون را مصرف کند. کرم کدو می‌تواند باعث فقدان شدید ویتامین B12 در بدن شود. علائم وجود کرم در روده خارش در ناحیه مقعد، بی‌قراری در شب به همراه دیدن خواب‌های ناخوشایند، اسهال، اختلال در تنفس، تشکیل دایره‌های سیاهی زیر چشم‌ها و اشتیاق دائمی به مصرف غذا است.
سیر می‌تواند به رهایی از برخی از انواع انگل‌های روده‌ای کمک کند. مصرف میوه پاپایای تازه و هویج خام رنده شده نیز می‌تواند در از بین بردن برخی از انواع انگل‌ها موثر و مفید باشد. بعد از درمان موفق در از بین بردن کرم‌های روده، سلامتی کل بدن را باید برای پیشگیری از حضور دوباره این کرم‌ها مد نظر داشت.
راهکارهای درمانی
به جای درمان، از کم‌خونی به راحتی می‌توان پیشگیری کرد. مصرف فراوان آهن در سال‌های اولیه زندگی می‌تواند در پیشگیری از کم‌خونی ناشی از کمبود آهن موثر و مفید باشد. رژیم غذایی از اهمیت بالایی در درمان کم‌خونی برخوردار است. تقریبا تمامی مواد مغذی برای تولید سلول‌های قرمز خونی و هموگلوبین مورد نیاز است. غذاهای تصفیه شده‌ای همچون نان سفید، قند و دسرها بدن را از آهن مورد نیاز تهی می‌کنند. آهن را باید همیشه در شکل آلی آن مصرف کرد، زیرا استفاده از آهن غیرآلی می‌تواند خطرناک بوده و ویتامین‌های محافظتی و اسیدهای چرب غیراشباع شده را از بین ببرد که این امر منجر به وارد شدن صدمات جدی به کبد و حتی سقط جنین یا تاخیر در تولد نوزاد یا تولد پیش از موعد نوزاد در زنان می‌شود. غذاهای رایج غنی از آهن آلی طبیعی گندم و غلات سبوس‌دار، برنج قهوه‌ای، سبزیجات برگدار سبزی همچون کلم، هویج، کرفس، چغندر، گوجه فرنگی، اسفناج و میوه‌هایی همچون سیب، توت، گیلاس، انگور، کشمش، انجیر، خرما، هلو و تخم‌مرغ است.
اما این موضوع ثابت شده است که مصرف فراوان آهن به تنهایی به بازسازی دوباره هموگلوبین در خون کمک نخواهد کرد و میزان پروتئین در بدن نیز باید کافی باشد. بنابراین، رژیم غذایی باید غنی از پروتئین‌‌های باارزش بیولوژیکی بالا همچون پروتئین‌‌های موجود در شیر، پنیر و تخم‌مرغ باشد. مس همچنین برای استفاده آهن در ایجاد هموگلوبین ضروری است.
ویتامین B12 برای پیشگیری یا درمان کم‌خونی یک ضرورت محسوب می‌شود. این ویتامین معمولاً در پروتئین‌‌های حیوانی و بخصوص در گوشت‌های آلی همچون جگر و قلوه وجود دارد. رژیم غذایی با گوشت بالا غالباً با تعداد بالای هموگلوبین و سلول‌های قرمز خونی در ارتباط است، اما این رژیم دارای مضراتی نیز است. یک دلیل کم‌خونی تعفن روده‌هاست که عمدتاً بوسیله یک رژیم غذایی با گوشت بالا بوجود می‌آید. علاوه بر این، مصرف تمامی گوشت‌ها به دلیل وجود بیماری‌های گسترده در حیوانات روز به روز خطرناکتر می‌شود. با این حال، منابع جایگزین دیگری برای ویتامین B12 همچون محصولات لبنی، شیر، تخم‌مرغ، پنیر، بادام زمینی، جوانه گندم و سویا نیز وجود دارد که به میزان مساوی دارای ویتامین B12 هستند.
افرادی که از رژیم غذایی سبزیجات استفاده می‌کنند، باید در رژیم غذایی خود مقادیر مشخصی از شیر، محصولات درست شده از شیر و تخم‌مرغ را وارد کنند. برای پیشگیری از کم‌خونی، ضروری است تا از ویتامین‌های بی‌‌کمپلکس که ویتامین B12 نیز جزو آن‌ها است و همچنین غذاهای طبیعی ذکر شده در بالا استفاده کرد. مصرف محصولات لبنی که دارای پروتئین‌‌های کامل و همچنین ویتامین B12 هستند، منابع خوبی برای پیشگیری از کم‌خونی است. مخمرهای آبجوساز نیز منابع خوبی از پروتئین کامل هستند. مصرف فراوان اسید اسکوربیک برای تسهیل در جذب آهن ضروری است. حداقل دو وعده مرکبات و سایر غذاهای غنی از اسید اسکوربیک باید روزانه مصرف شوند. همچنین بیمار مبتلا به کم‌خونی باید توجه ویژه‌ای به چغندر داشته باشد که کاملاً در درمان کم‌خونی موثر و مفید است. عصاره چغندر داری پتاسیم، فسفر، کلسیم، سولفور، ید، آهن، مس، کربوهیدرات‌ها، پروتئین، چربی، ویتامین B1، ویتامین B2، ویتامین B6، ویتامینC و ویتامین P است. عصارۀ چغندر که دارای مقادیر بالایی از آهن است، سلول‌های قرمز خون را احیا کرده و دوباره فعال می‌کند، اکسیژن تازه را برای بدن فراهم کرده و به عملکرد طبیعی تنفس کمک می‌کند.
درمان با آب
حمام آب سرد در میان ارزشمندترین اقدامات درمانی برای رفع کم‌خونی قرار دارد. بیمار باید دو بار در روز از حمام‌های درجه بندی شده سرد استفاده کند. حمام نمک فرنگی با آب گرم به مدت ۵ تا ١٠ دقیقه یکبار در هفته و حمام بخار نیز برای بیماران مبتلا به کم‌خونی توصیه می‌شود. استفاده از حمام آفتاب به ویژه در درمان کم‌خونی مفید و موثر است، زیرا نور خورشید تولید سلول‌های قرمز را تحریک می‌کند. عوامل مهم دیگری نیز وجود دارد که در درمان کم‌خونی مفید هستند. تنفس عمیق و ورزش‌های سبکی همچون پیاده‌روی و آساناهای ساده یوگایی را باید برای تقویت بدن انجام داد. ماساژ نیز به حفظ سطح بالای خون کمک می‌کند.
