دو سال پیش درست همین روزهای ابتدای تابستان، موزه‌ای افتتاح شد که به‌سرعت توانست عنوان یکی از برترین موزه‌های استان را به خود اختصاص دهد. اول تیرماه 98 موزه مردم‌شناسی ارمنیان جلفای نوی اصفهان طی یک افتتاحیه بسیار خاص با حضور منتخبی از مسئولان استان و مهمانان ویژه افتتاح شد. در افتتاحیه این موزه (که گزارشش را در همین صفحه به تاریخ 3 تیرماه 98 خواندید) غافلگیری‌های جذابی برای مخاطبان تدارک دیده شده بود، از جمله تک‌خوانی هامیک الکساندریان، اجرای دو قطعه موسیقی توسط گروه جوانان کمیتاس به رهبری آربی بابومیان (یک قطعه به زبان ارمنی و قطعه دوم سرود ای‌ایران به زبان فارسی)، اجرای نمادین مراسم عروسی ارامنه با موسیقی محلی یالالی جان و تارنوازی مهرداد جیحونی با تارِ یحیی که برای اولین بار از گنجینه موزه کلیسای وانک خارج شده بود. این شروع قدرتمند نشان از موفقیت‌های آتی موزه هم می‌داد و همین هم شد. در تاریخ 23 و 24 اردیبهشت 1400، داوری 110 موزه شرکت‌کننده از ایران انجام شد و در روز 28 اردیبهشت به مناسبت روز جهانی موزه و میراث فرهنگی، نتایج این داوری‌ها را از پیج رسمی ایکوم ایران اعلام کردند. 13 شاخص از پیش اعلام شده بود که موزه مردم‌شناسی ارامنه جلفای نو واقع در مجموعه کلیسای وانک در بخش موزه‌های خصوصی در چهار شاخص «اعمال استانداردهای فیزیکی»، «گردآوری»، «معرفی» و «خلاقیت و نوآوری»، رتبه اول را به دست آورد. این موزه در سه شاخص «نگهداری و حفاظت»، «مناسب‌سازی برای معلولان» و «آموزش» هم رتبه دوم را به خودش اختصاص داد و در شاخص «پژوهش» هم حائز رتبه سوم شد. در متن پیش رو به این سؤال که چرا موزه مذکور در هرکدام از این شاخص‌ها حائز رتبه شده پاسخ می‌دهیم.
در موزه چه می‌بینید؟
موزه مردم‌شناسی ارمنیان جلفای اصفهان را شورای خلیفه‌گری ارامنه اصفهان و جنوب ایران در سال 1397 ش، طبق وصیت مارگاریت خاچانیان و با تصمیم مجمع نمایندگان خلیفه‌گری، در محوطه کلیسای وانک بنیان نهاد. در این موزه، منتخبی از اشیای کلیسای وانک و آثار اهدایی از مجموعه‌های خصوصی ارمنیان به نمایش گذاشته شده. این آثار نمونه‌هایی از هنر کاربردی و صنایع دستی جلفای نو در سده‌های هفدهم تا بیستم میلادی است که بیانگر صفحاتی از تاریخ، فرهنگ، هنر، زندگی روزمره، آیین‌ها و آداب‌ورسوم جامعه ارمنی در آن دوره‌اند. در این موزه همچنین تاریخ صنعت چاپ، تاریخچه مدارس ارامنه جلفای نو، تجارت ساکنان محله ارمنی‌نشین جلفای اصفهان و تصاویر ۳۰ نفر از نامداران محله جلفا همراه با عکس‌های ارنست هولتسر به نمایش گذاشته شده‌است.
ایده طراحی موزه مردم‌شناسی ارامنه اصفهان از اینجا شکل گرفت که خلأ عدم آشنایی مردم اصفهان و گردشگران با فرهنگ و نوع زندگی ارامنه (از زمان مهاجرت تا به امروز) احساس شده بود. به این منظور، با موافقت شورای خلیفه‌گری ارامنه، بخشی از کلیسای وانک که شامل انبار و فضای خالی و بدون استفاده بود، برای بازسازی انتخاب شد و با جابه‌جایی و سازمان‌دهی جدید به سیر گردشی خطی با یک جهت طراحی شد و متناسب با سناریو چیدمان (که از بدو مهاجرت ارامنه جلفا و نشان‌دادن کل دارایی آن‌ها که زمین و آب بود، شروع و با نمایش تأثیرگذاری و پیشرفت و تجارت ادامه یافت و به نوع زندگی آن‌ها در خانواده و مذهب رسید) انجام شد. در طراحی، ایده اصلی، دخالت حداقلی در بنای تاریخی و ایجاد حداکثر ارتباط نزدیک و تا حد ممکن فیزیکی با اشیا بود. برای رسیدن به این هدف، کانسپت طراحی اضافه‌کردن باکس‌هایی شیشه‌ای با پروفیل فلزی درنظر گرفته شد که براساس نیاز هر بخش، طراحی جزئیات آن اعم از تناسبات، رنگ، نورپردازی و گرافیک محیطی انجام شد.
اشیای موزه چطور «گردآوری» شدند؟
به روایت مسئولان، ماجرای تأسیس این موزه به حدود یک دهه پیش برمی‌گردد وقتی ایده تأسیس موزه مردم‌شناسی ارمنیان جلفای نو مورد بحث و پژوهش شوراهای خلیفه‌گری و مجمع نمایندگان ارامنه قرار گرفته و گروه‌های مطالعاتی مختلفی در این زمینه تشکیل شدند. مکان‌های مختلفی هم برایش در نظر گرفته شد. در طول این سال‌ها اعلان‌های مختلفی در خصوص جمع‌آوری اشیای مرتبط با این موضوع در میان ارامنه منتشر شد و درنتیجه آن، کل اشیای و پوشاک به نمایش گذاشته‌شده در موزه توسط ارامنه ساکن در جلفای اصفهان و شهرهای اطراف اهدا گردید. از افرادی که به این موزه اشیایی را اهدا کردند
در مراسم افتتاحیه تقدیر به عمل آمد، برخی اشیا نیز از مراکز آموزشی، فرهنگی و هنری ارامنه در اصفهان به این موزه منتقل شده است. برای همه اشیا شناسنامه تهیه شده و مشخصات این اشیا در تارنمای میراث فرهنگی ثبت شده است، به دلیل داشتن بخش موقت در موزه و تغییر هر ساله موضوع مورد نمایش در آن، گروه پژوهش به‌صورت مداوم در پی گردآوری اشیای جدید برای موزه است.
دلیل برتری در شاخص «اعمال استانداردهای فیزیکی»
آن‌طور که روابط‌عمومی خلیفه‌گری اصفهان و جنوب ایران اعلام کرده، دلیل تعلق‌گرفتن رتبه برتر به این موزه در شاخص «شاخص اعمال استانداردهای فیزیکی» این بوده که مرمت تخصصی فضای داخلی و خارجی موزه توسط متخصص میراث فرهنگی انجام شده است. تغییر کاربری ساختمان کنونی از سالن نمایش به موزه و استفاده از پوشش مخصوص روی کف برای جلوگیری از ساییدگی و ایجاد گرد و خاک در موزه هم از نقاط قوت مجموعه محسوب می‌شود. اما دلایل بسیار بیشتر است ازجمله کشف اتاق‌ها و بخش‌های نهان در معماری ساختمان، نورپردازی استاندارد فضای داخلی و خارجی کل مجموعه، تجهیز آرشیو کلیسای وانک با جدیدترین امکانات مرمت نسخ خطی، نقشه‌ها و کتب قدیمی، ایجاد فضای سبز و گل‌کاری متناسب با فصول، تعبیه نیمکت‌های مناسب در محوطه بیرونی موزه جهت استفاده بازدیدکنندگان، ایجاد اقامتگاه‌هتل مناسب در نزدیکی ساختمان مکان موزه برای اقامت مسافرین و گردشگران داخلی و خارجی (هتل آرمنیا).
«معرفی» سه‌زبانه و ویدئویی و مطبوعاتی موزه
ارائه لیست خبرنامه‌ها، وب‌سایت‌ها، روزنامه‌ها و مجلاتی که به معرفی موزه پرداخته‌اند، طراحی و چاپ بروشور معرفی موزه به سه زبان‌های ارمنی، فارسی و انگلیسی به صورت مجزا، معرفی موزه در آگهی تصویری سی‌وسومین جشنواره بین‌المللی فیلم‌های کودکان و نوجوانان اصفهان (دو کودک و نوجوان ارمنی اصفهانی این موزه را به مخاطبان جشنواره معرفی کردند)، مصاحبه با خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، ارائه لایوها و گزارش‌های تصویری آماده‌شده توسط خبرگزاری‌ها و بلاگرها، شرکت در مسابقات معماری و کسب رتبه‌های برتر از جمله مشخصاتی بود که برای ایکوم ایران برترین موزه مردم شناسی ارمنیان جلفای نوی اصفهان را در شاخص «معرفی» مسجل کرد.
روایت‌هایی از «خلاقیت و نوآوری» در موزه ارمنی اصفهان
«خلاقیت و نوآوری» یک تمایز رقابتی موزه محسوب می‌شود. در این زمینه می‌توان به این توصیفات برای فضاسازی موزه اشاره کرد: سناریوی بازدید هماهنگ با بستر طراحی (استفاده نمادین از نور طبیعی برای نمایش غسل تعمید به نماد تولد)، استفاده از بنای برج ناقوس در پس‌زمینه گالری کلیساهای ویران‌شده، شروع سناریوی بازدید با ورودی محقر و کوچک به نماد سختی کوچ ارامنه، استفاده از کف‌سازی خاک به منظور نمایش منطقه بایری که در اختیار ارامنه قرار داده شد، نمایش بدون حفاظ برخی از اشیای موزه و افزایش تعاملات بین مخاطب و اشیای موزه، ارتباط متقابل با محیط و ایجاد حس کنجکاوی در مخاطب با استفاده از طراحی برخی قسمت‌ها (مانند روزنه‌هایی به دیوارنگاره‌های خانه‌های تجار)، درگیر ساختن حواس مخاطب با کف‌سازی متناسب با موضوع در سالن اول، طراحی داخلی و گرافیک محیطی و هویت بصری موزه متناسب و هم‌خوان با بستر مجموعه کلیسای وانک، طراحی بخش موقت در موزه دائمی به منظور ایجاد پویایی و نوآوری، ایجاد امکان راهنمای صوتی برای مجموعه، فروشگاه صنایع دستی و سوغاتی از محصولات هنری ایرانی-ارمنی.
افتخارهای موزه
موزه مردم‌شناسی ارامنه جلفای نوی اصفهان به جز رتبه‌هایی که امسال از سوی ایکوم دریافت کرده، تا به حال توانسته کاندیدای جایزه در بخش قدیم و جدید (Old and New Category) مسابقه جهانی (The 2019 2A Continental Architectural Award) مادرید شود و جزو 30 گروه برتر از بین 550 شرکت‌کننده قرار بگیرد. این موز همچنین فینالیست «جایزه معمار» سال 1398 در بخش «بازسازی» شد.
