طرحی که با هشتاد و پنجی شدنش و پس از بررسی در کمیسیون ویژه تنها با داشتن تأییدیه شورای نگهبان در قالب یک قانون لازم الاجرا خواهد شد؛ «طبق اصل ۸۵ قانون اساسی؛ سمت نمایندگی قائم به شخص است و قابل واگذاری به دیگری نیست. مجلس نمی‌تواند اختیار قانونگذاری را به شخص یا هیئتی واگذار کند ولی در موارد ضروری می‌تواند اختیار وضع بعضی از قوانین را با رعایت اصل هفتاد و دوم به کمیسیون‌های داخلی خود تفویض کند، در این صورت این قوانین در مدتی که مجلس تعیین می‌نماید به صورت آزمایشی (برای 3 تا 5 سال) اجرا می‌شود و تصویب نهایی آنها با مجلس خواهد بود.»
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات در واکنش به این طرح همزمان نامه ای به ابراهیم رئیسی رئیس‌جمهور منتخب و رئیس مجلس شورای اسلامی نوشت و نسبت به اشکالات طرح «صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی»، به صورت مشخص هشدار داد. محمد جواد آذری جهرمی اجرای طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی را باعث محدودسازی کاربران در دسترسی آزاد به اطلاعات، کمرنگ شدن دولت در تصمیم‌گیری‌های فضای مجازی و همچنین حذف و بی‌اثر کردن وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دانست و از رئیس جمهوری آینده و رئیس مجلس خواست که طرح صیانت از حقوق کاربران در دولت سیزدهم و با حضور کارشناسان و متخصصان این حوزه مجدد بررسی شود.
افکار عمومی چه می‌گوید؟
اما موافقت با این طرح در مجلس حواشی و هجمه‌های بسیاری از سوی کاربران فضای مجازی و منتقدان آن به دنبال داشت. جمع آوری چند صد هزار امضا در فضای مجازی، برگزاری گپ‌های شبانه روزی در کلاب هاوس و صدهاهزار توئیت در مخالفت با این طرح تنها گوشه‌ای از بازخوردها در میان مردم و تحلیلگران بود. مخالفان این طرح معتقدند که اپلیکیش‌هایی مانند اینستاگرام، تلگرام، واتس اپ و … ابزارهایی برای اشتغالزایی و به نوعی منبع در آمد اقشاری از مردم هستند و اقدام به محدود کردن و فیلتر کردن این پیام رسان‌ها صدمات اقتصادی جبران ناپذیری به این قشر از مردم وارد خواهد کرد.
طراحان طرح اما نظری مخالف این موضوعات و به قولی احتمالات از سوی کاربران فضای مجازی و مخالفان طرح صیانت دارند و می‌گویند با قانونی شدن این طرح نه تنها هیچ پیام رسان خارجی محدود یا فیلتر نمی‌شود که با اجرایی شدن آن حتی حقوق کاربران فضای مجازی در ایران حفظ خواهد شد و مردم بهتر می‌توانند از این فضا استفاده کنند. علاوه بر این نمایندگانی که بر قانونی شدن این طرح اهتمام می‌ورزند، معتقدند استفاده از پیام رسان‌های داخلی به جای پیام رسان‌های خارجی اجباری نیست و کاربران با دیدن شرایط بهتر در استفاده از آنها خود به خود به سمت فضاهای مجازی ایجاد شده در داخل کشور کشیده می‌شوند.
جامعه شناسان و کارشناسان حوزه ارتباطات نیز از بعد حوزه تخصصی خود به این موضوع پرداخته‌اند. آنها معتقدند جهان نزدیک به دو سال است که با چالش ویروس کرونا روبروست و همین فضای مجازی توانسته در برقراری ارتباط کشورها با یکدیگر، تعاملات بین المللی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی و البته ارتباط انسان‌ها در بدترین شرایط قرنطینه نقش آفرینی کند؛ پلتفرم‌هایی که باعث رد و بدل کردن تجربیات در خصوص کرونا شدند و با در اختیار گذاشتن امکانات آنلاین به نوعی جهان را تا به امروز زنده نگاه داشته‌اند. بنابراین محدود کردن این فضا در ایران پیامدهای اجتماعی و روانی و حتی سیاسی و فرهنگی بسیاری در پی خواهد داشت.
منتقدان به طرح صیانت همچنین معتقدند در شرایطی که کشور با کرونا، بحران‌های معیشتی و اقتصادی ناشی از تحریم‌ها و مسائلی چون بی آبی و بی برقی دست و پنجه نرم می‌کند شاید پرداحتن به این موضوع حتی با هدف حمایت و صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی چندان لازم و به جا نباشد و می‌توان در آینده و با بررسی بیشتر جزئیات آن به این موضوع پرداخت. نکته‌ای که محمد باقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی نیز در خصوص آن به نمایندگان هشدار داد و گفت: «به نظر می‌رسد ابهامات و اشکالات بسیاری در جزئیات این طرح وجود دارد که ضروری است حین بررسی طرح اصلاح شود. چراکه تصمیم گیری در خصوص پلتفرم‌هایی که میلیون‌ها نفر در ایران از آن استفاده می‌کنند و هزاران کسب و کار در آنها جریان دارد از اهمیت زیادی برخوردار است و باید این موضوعات مد نظر نمایندگان همین مردم که به دفاع از حقوق آنها در این فضا بر آمده‌اید، قرار گیرد.»
مسعود پزشکیان، نماینده تبریز در مجلس شورای اسلامی نیز در صفحه توییتر خود نوشت: «همانطور که در اوایل مطرح شدن طرح موسوم به صیانت از فضای مجازی هم مطرح کردم، مخالف این طرح هستم و معتقدم این طرح مجلس در جامعه با اقبال مواجه نخواهد شد. این طرح نه تنها در دستیابی به اهداف خود موفق نخواهد شد، بلکه به بیشتر شدن شکاف بین مردم و حاکمیت منتهی خواهد شد.»
جلیل رحیمی جهان آبادی، یک عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی در مجلس شورای اسلامی نیز در صفحه توئیتر خود تاکید کرد که وقتی اکثریت مردم با قانونی مشکل دارند، آن قانون باید خود را با اراده مردم تطبیق دهد. فراموش نکنیم، قدرت و مشروعیت ما برای قانونگذاری، امانت همین مردم است.
سید حسن خمینی نیز در واکنش به طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی در اینستاگرام خود نوشت: بزرگ‌ترین شرط توفیق یک قانون آن است که عموم مردم آن را یک «هنجار لازم» بدانند؛ در غیر این صورت جامعه آن را «تحمیل غیرلازم» می‌داند. او با انتشار فیلمی از سخنان خود درخصوص بی‌اثر بودن برخوردهای سلبی با تکنولوژی و فضای مجازی گفت: «ماهواره را منع کردید، هست، گفتید تماس‌های تصویری نباشد، آمد، تلگرام را فیلتر کردید، هست. بعضی وقت‌ها به ممیزی‌هایی که در کتاب‌ها صورت می‌گیرد خنده‌ام می‌گیرد. نوع دیگری از مدیریت را باید نشان داد، مصونیت را این بار نباید از زاویه محدودیت نگاه کرد. وقتی امکانش نیست باید از نوع دیگری وارد این فضا شد.»
این مخالفت‌ها در فضای توئیتر و اینستاگرام در حالی عنوان شده است که حتی قرارگاه سایبری عمار نیز در مطلبی در رابطه با طرح ضد اینترنت مجلس و تصویب بررسی آن طبق اصل ۸۵ (بررسی به صورت غیرعلنی) نوشت: «این تصمیم هر چند ظاهری منطقی برای بررسی بیشتر این طرح دارد اما عملاً زمینه را برای تصویب نهایی طرحی فاجعه‌بار مهیا می‌کند». به گزارش جماران، این پایگاه اعلام کرد: «طرح کمیسیون فرهنگی عملاً در صحنه اجتماعی به معنای اعمال محدودیت سنگین در اینترنت است و بدتر اینکه نفع اقتصادی بزرگی به برخی شرکت‌ها می‌رساند. این متن کوتاه آخرین تلاش برای هشدار به مجلس یازدهم است، تصویب و اجرای طرح صیانت از فضای مجازی لکه سیاه پاک نشدنی در کارنامه مجلس فعلی است. طرحی که می‌تواند مانند کشیدن ضامن یک نارنجک در دستان دولت سیزدهم عمل کند. حداقل به حیثیت سیاسی خودتان رحم کنید. غیبت آقای قالیباف به علت سفر به سوریه، نمی‌تواند از بار مسئولیت رئیس مجلس کم کند، چه آنکه این طرح از نظر اثرات سیاسی و اجتماعی جزو ۵ طرح مهم یک دوره مجلس است و اگر جناب قالیباف نمی‌خواهد مجلس یازدهم به سرنوشت سیاه مجلس قبل دچار شود، باید نقشی در حد ریاست قوه ایفا کند و تمام قد جلوی طرح کمیسیون فرهنگی ایستادگی کند.»
طرح صیانت از حقوق کاربران باید در صحن مجلس بررسی شود
مهدی طغیانی، نماینده اصفهان در مجلس شورای اسلامی با اشاره به طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی و در رابطه با این موضوع به اصفهان زیبا آنلاین گفت: «مسئله صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی موضوع بدی نیست. البته مجلس نیز با توجه به گسترش فضای مجازی و حجم کاربران آن باید طرحی قاعده مند در رابطه با حمایت از حقوق استفاده کنندگان و حمایت از آنها داشته باشد.»
این نماینده مجلس با بیان اینکه با این شیوه بررسی طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی موافق نیستم، افزود: «اسم بنده در لیست نمایندگان مخالفان با این طرح بود و نظرم اصلاً به این مدل بررسی در کمیسیون تخصصی نبود. نظر ما مخالفان این بود که طرح صیانت باید در صحن مورد بررسی قرار گیرد. چراکه موضوعات بسیاری در صحن مطرح و شنیده می‌شود. با این شیوه نظرات نمایندگان یک به یک شنیده و مخالفان و موافقان نیز چه از سمت مجلس، چه دولت و چه کمیسیون مشخص می‌شوند. اما در نهایت این نظر ما رأی نیاورد و برای بررسی کاملاً به کمیسیون ویژه سپرده شد.»
این استاد دانشگاه با توضیح چند نکته مهم در رابطه با این طرح گفت: «زبان این طرح بسیار تخصصی است؛ زبانی که درک آن برای عموم مردم سخت و در قالب فنی عنوان شده است. در متن این طرح از کلمات و اصطلاحات کاملاً تخصصی حوزه ارتباطات و دربحث خدمات و سامان دهی به فضای مجازی چه خدمات پایه چه غیر پایه استفاده شده است.»
او ادامه داد: «موضوع دیگر بحث حقوق کاربران است. بر اساس آنچه در این طرح مجلس آورده شده است، حقوق کاربران در شبکه‌های توسعه یافته همچون تلگرام، اینستاگرام و یا واتس اپ باید رعایت شود و آن شبکه باید پاسخگو باشد و حقوق کاربران را بپردازد. آنچه در برخی از کشورهای دنیا در حال انجام است. برای مثال همین اواخر بخشی از خسارت‌های وارده به کاربران یکی از شبکه‌های مجازی در کشوری از همسایگان ایران مطالبه شد که از سوی آن پلتفرم نیز پرداخت شد. در کشورهای غربی نیز معمولاً حقوق کاربران از اینگونه شبکه‌ها و بر طبق قانون مطالبه می‌شود.»
طغیانی افزود: «اما مسئله‌ای که به نظر بنده بسیار قابل توجه و نیاز به بررسی فراوان دارد، استقرار نمایندگی پیام رسان‌های خارجی در ایران است که مجلس در مفاد این طرح به آن پرداخته است؛ اینکه پلتفرم‌های پر مخاطب برای ارائه خدمات به کاربران ایرانی باید نمایندگی در کشورمان داشته باشند تا اگر حق کسی ضایع شد، بتوان از آن پایگاه شکایت کرد. چراکه در شرایط کنونی کسی پاسخگوی برخی خسارات کاربران ایرانی در اینگونه فضاها نیست. اما موضوع مهم این است که اگر این شرکت‌ها با استقرار نمایندگی در ایران موافقت نکنند، آیا فیلتر خواهند شد؟ آنچه بسیار در فضای مجازی مورد بحث قرار گرفته است و کاربران نگران کسب و کارها و کانال‌های تجاری خود هستند.»
این نماینده مجلس با ذکر مثالی ادامه داد: «فرض کنید اگر اینستاگرام با داشتن نمایندگی‌اش در ایران موافقت نکند، برای کاربران ایرانی و بر طبق این قانون مجلس، مسدود خواهد شد و بسیاری از کسب و کارها از بین خواهد رفت. به عبارتی پیش بینی در خصوص این موضوع در حال حاضر درست نیست. چراکه باید بررسی‌های دقیق و کارشناسانه تری در مجلس و توسط کمیسیون مربوطه صورت گیرد.»
به گفته این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، پارلمان در حال حاضر نمی‌تواند یک جمع بندی نهایی برای طرح صیانت از کاربران فضای مجازی را متصور شود و فعلاً بررسی این طرح در کمیسیونی که ویژه این کار مشخص کرده‌اند، انجام می‌شود. او افزود: «از سویی بررسی این موضوع در کمیسیون ویژه و حتی تشکیل این کمیسیون هم اقدام ساده‌ای نیست. تک تک مصوباتش نیاز به دوم سوم رأی اعضای آن دارد. در حالی که به رأی گذاشتن این طرح در صحن تنها به نصف آراء نیاز داشت؛ بحث‌ها در کمیسیون مفصل‌تر و نیاز به زمان بیشتری دارد. تا جایی که طرح جمعیت خانواده نزدیک به یک سال است که در کمیسیون تخصصی در حال بررسی است. طرحی که یکبار به شورای نگهبان رفته و دوباره با کلی ابهام به کمیسیون ارجاع داده شده است و به این زودی‌ها هم به جمع بندی نهایی نمی‌رسد. طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی نیز از جنس همین طرح جمعیت خانواده است و باید با آرامش و دقت فراوان مورد بررسی قرار گیرد.»
طغیانی در پاسخ به این سؤال که به فرض تصویب این قانون چه پیامدهایی در انتظار جامعه‌ای است که بالغ بر نیمی از آن و شاید هم اکثریت آن به دلیل استفاده اقتصادی از این فضا با این طرح مخالفند گفت: «بنده عرض کردم. در حال حاضر چیزی مصوب نشده است. باید با آرامش دادن به مردم و کاهش تنش‌های جامعه فضا را از این که هست سنگین‌تر نکنیم. چراکه این سنگینی فضا نسبت به این طرح در مجلس چند برابر جامعه است. در ادوار مختلف مجلس موضوعات این چنینی (ملی شدن صنعت نفت) بسیار مطرح بوده و در نهایت به جمع بندی درستی رسیده است. مطمئناً مخالفین و موافقین در خصوص آن با یکدیگر صحبت می‌کنند و با در نظر گرفتن تمامی جوانب و جزئیات آن به نتیجه عالمانه‌ای می‌رسند. باید صبور باشیم.»
این نماینده اصفهان با بیان اینکه شرایط به این صورت نیست که هر طرحی در مجلس عنوان شود از فردای آن روز اجرا شود یک فرایندی آغاز به کار کرده است و آهسته آهسته به نتیجه خواهد رسید نه به یکباره. مطمئناً از عنوان طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی تا پایان آن مورد نقد و بررسی قرار خواهد گرفت. او گفت: «واقعیت این است که هم اکنون فضای مجازی ایران، ترس از آینده‌ای مبهم دارد و دارای یک نوع بی اعتمادی شده است. شرایطی که اصلاً خوب نیست و متأسفانه اظهار نظرهای شبکه‌های معاند و خارجی نیز به این بی اعتمادی دامن می زند. در واقع نگاه هیچ کس در حاکمیت بر مبنای مسدود یا محدود کردن اینترنت نیست و نباید مرتب به این مسائل دامن زد. آن هم در فضایی که جامعه با شرایط بد اقتصادی مواجه است و نیاز همدلی دارد.»
پیام رسان‌های خارجی مسدود یا فیلتر نمی‌شوند
این اظهارات از سویی طغیانی در حالی مطرح می‌شود که حسین میرزایی دیگر نماینده اصفهان و عضو کمیسیون فرهنگی مجلس در صحبت‌هایش با «اصفهان زیبا آنلاین» به دفاع از طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی پرداخت و آن را کاملاً به نفع کاربران فضای مجازی در ایران عنوان کرد. این نماینده مجلس ضمن توضیح خود در رابطه با طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی گفت: «اظهار نظرهایی که این روزها در باره طرح صیانت دست به دست می‌شود، واقعی نیست و تنها بر اساس فرضیات و بدون مطالعه دقیق این طرح شکل گرفته است». به گفته میرزایی، مجلس شورای اسلامی در حمایت از مردم قانون وضع می‌کند و طرح صیانت از حقوق کاربران در فضای مجازی نیز کاملاً به نفع مردم و در حمایت از حقوق آنها خواهد بود.
او همچنین با اشاره به اینکه هیچ پیام رسان خارجی نه محدود و نه مسدود خواهد شد و استفاده از فیلتر شکن‌ها نیز هیچ جرم انگاری را برای کاربران به دنبال نخواهد داشت، گفت: «متأسفانه این روزها بسیاری علیه این طرح مجلس صحبت کرده‌اند. آن‌هایی که به جز توهمات و زاییده ذهنیات خود حرفی برای گفتن ندارند. بنده به عنوان عضوی از کمیسیون فرهنگی مجلس شورای اسلامی که موضوع صیانت از کاربران فضای مجازی را مطرح کرده ام، از همین جا می گویم که این طرح برای عموم کاربران فضای مجازی در ایران بسیار مفید است.»
میرزایی با بیان چندین مثال از طرح صیانت از حقوق کاربران فضای مجازی دفاع کرد و ادامه داد: «فرض کنید بسیاری از افراد با تلاش شبانه روزی، کسب و کاری را در فضای مجازی برای خود ایجاد می‌کنند و به یکباره و به دلایلی نا معلوم آن پیج یا کانال بسته می‌شود و همه زحمات آن افراد به باد می‌رود. بر طبق مفاد این طرح کسانی که خدمات پایه کاربردی در فضای مجازی ارائه می‌دهند ملزم به رعایت حقوق کاربران شده اند.»
او افزود: «همانطور که می دانید هر نوشتار دارای حق تألیفی است. در حال حاضر نیز برخی نویسندگان آثار فاخری را در فضای مجازی منتشر می‌کنند که هیچ سودی از آن اپلیکیشنی که مطالب خود را در آن بارگذاری کرده اند، دریافت نمی‌کنند. ما در این طرح برای این تولیدات با ارزش در فضای مجازی نیز قوانینی وضع کرده‌ایم که اگر دانلود مطالب از سوی استفاده کنندگان از یک حجمی بالاتر رود به نویسندگان آنها هزینه‌هایی همچون حق تألیف باید پرداخت شود.»
میرزایی با اشاره به صحبت‌هایی که در خصوص محدودیت پهنای باند با قانونی شدن این طرح مجلس وجود دارد، گفت: «اصلاً موضوع فیلتر و جریمه کردن کاربران و استفاده کنندگان از فیلتر شکن حقیقت ندارد. هدف ما از ارائه طرح صیانت از کاربران فضای مجازی فیلتر کردن نیست. ما می‌خواهیم پهنای باند پیام رسان‌های داخلی و پیام رسان‌های خارجی با یکدیگر نسبت متناسب و خوبی پیدا کنند. همانطور که می دانید هزینه اینترنت داخلی بسیار کمتر از اینترنت خارجی است. ما در این طرح زمینه‌ای را فراهم کرده‌ایم که هزینه اینترنت را برای عموم مردم ایران کاهش می‌دهد که البته این نیز انتخابی است. اینطور نیست که پیام رسان‌های خارجی فیلتر شوند و یا پهنای باند پیام رسان‌های خارجی بسته شود.»
او افزود: «از سویی در این طرح مجلس یک صندوق حمایت از پیام رسان‌های داخلی نیز در نظر گرفته شده است که با ارائه امکانات متنوع و ارزان به کاربران کمک می‌کند تا به صورت خود جوش و دلخواه به سمت پیام رسان‌های داخلی کشیده شوند. چراکه این فضا هم دارای کیفیت بهتری نسبت به پیام رسان‌های خارجی است و هم ارزان‌تر از آنها به کاربران خدمات می‌دهد. بنابراین با توجه به سیاستی که در این طرح وجود دارد دیگر نیازی به فیلتر کردن پیان رسان‌های خارجی برای مردم نیست.»
این نماینده اصفهان گفت: «با قانونی شدن این طرح پیام رسان‌های خارجی مکلف به رعایت حقوق کاربران ایرانی هستند و در غیر این صورت مشمول جرائمی خواهند شد. برای مثال اگر از اطلاعات شخصی کاربران ایرانی بدون اطلاع و رضایت آنها استفاده کنند، مجرم شناخته می‌شوند. اینجا ایران است و ما تابع قوانین جمهوری اسلانی ایران هستیم، نه تابع قوانین کشورهایی دیگر. پیج و کانال بسیاری از کاربران ما در فضای مجازی بی دلیل مسدود و یا از اطلاعات شخصی آنها استفاده می‌شود. بر همین اساس ما قانونی وضع می‌کنیم که آنها نتوانند بی دلیل به این اقدامات خود ادامه دهند. همانطور که اشاره کردم ما اصلاً به دنبال مسدود سازی و فیلتر کردن پیام رسان‌های خارحی نیستیم. اما این پیام رسان‌ها از طریق مردم سودهای هنگفتی را به جیب می‌زنند و باید حقوق مردم را هم پرداخت کنند.»
میرزایی در پاسخ به این سؤال که شما چگونه با این طرح می توانید از حقوق کاربران فضای مجازی حمایت کنید، در حالیکه بسیاری از این پیام رسان های خارجی از کشورهایی هستند که در رابطه با ایران دچار مشکل هستند و احتمال قبول قوانین ایران در رابطه با فضای مجازی از سوی آن ها بسیار کم است و اگر پیام رسان‌های خارجی تن به شرایط ایران ندهند، تکلیف چیست؟ گفت: «برطبق قانون ما آنها می‌توانند در ایران نمایندگی‌هایی را برای خود داشته باشند که مطمئن باشید این شرایط را هم قبول خواهند کرد. چراکه سود بسیاری از این نمایندگی‌ها در ایران کسب می‌کنند. اجرایی کردن این طرح اصلاً سخت نیست. اگر کسی بخواهد منافع و سودش را در صحنه بین المللی داشته باشد، مطمئناً این قانون ما را رعایت خواهد کرد. از سویی این قانون در بسیاری از کشورها در حال اجرایی شدن است و ایران تنها کشوری نیست که به آن می‌پردازد.»
