رضا غبیشاوی، مدیرمسئول و سردبیر فصلنامه مطالعات روزنامه‌نگاری جدید و معاون سردبیر عصر ایران، یاشار سلطانی، فعال رسانه‌ای و افشاکننده پرونده املاک نجومی، سیامک رحمانی روزنامه‌نگار و فعال رسانه‌ای و کامبیز نوروزی، حقوق‌دان و فعال رسانه‌ای در گفت‌وگو با «اصفهان‌زیبا» از ضرورت وجود رسانه آزاد در جامعه و مبارزه با فساد می‌گویند.
رضا غبیشاوی، مدیر مسئول و سردبیر فصلنامه مطالعات روزنامه‌نگاری جدید: آزادی رسانه و شفافیت رابطه مستقیمی باهم دارند
غبیشاوی بیان می‌کند: درباره آزادی رسانه‌ها می‌توان بسیار صحبت کرد و نکته‌ها گفت؛ اما شاید یکی از مهم‌ترین موارد درباره آزادی رسانه، موضوع شفافیت باشد. آزادی رسانه و شفافیت رابطه مستقیمی باهم دارند: یعنی هر چقدر در کشوری، آزادی رسانه‌ها بیشتر باشد، قطعا در آن کشور با میزان بالاتری از شفافیت روبه‌رو هستیم. هم‌زمان، آزادی رسانه و پنهان‌کاری با یکدیگر قابل جمع نیستند.
به گفته او، در گزارش سال 2021 سازمان غیردولتی «گزارشگران بدون مرز» چهار کشور نروژ، فنلاند، سوئد و دانمارک به ترتیب رتبه‌های اول تا چهارم یعنی بهترین رتبه‌ها را در جهان در شاخص آزادی رسانه‌ها به خود اختصاص داده‌اند. حال اگر نگاهی به فهرست فساد در جهان داشته باشیم دانمارک، نیوزلند، فنلاند و سنگاپور به ترتیب چهار کشور برتر هستند.
او ادامه می‌دهد: به صورت خلاصه می‌توان دلایل زیر را درباره ارتباط مستقیم آزادی رسانه و مبارزه با فساد بیان کرد. آزادی رسانه به شفافیت منجر می‌شود و شفافیت به خودی خود به کاهش فساد می‌انجامد. آزادی رسانه، فضا را برای افشاگری مردم، خبرنگاران و رسانه‌ها درباره بروز فسادهای اداری‌مالی باز می‌کند. آزادی رسانه تنها به آزادی انتشار اطلاعات مربوط نیست، بلکه به مرحله بعد از انتشار اطلاعات و مصونیت از انتقام‌گیری نیز مرتبط می‌شود. آزادی رسانه شامل آزادی انتشار و بعد از انتشار است و این اطمینان را به خبرنگاران و رسانه‌ها درباره افشاگری و پیگیری موضوعات فساد می‌دهد. این فعال رسانه‌ای بیان می‌کند: آزادی رسانه و نتایج مثبت آن در زمینه مبارزه با فساد، هشداری برای همه به‌ویژه مسئولان و صاحبان مسئولیت و قدرتمندان درباره افشای فساد و پیامدهای بعدی آن است. آزادی رسانه، راه میان‌بر، مستقیم، ساده و البته با بالاترین تأثیرگذاری را برای افشای فساد در مقابل عامه مردم قرار می‌دهد. آزادی رسانه در افشاگری پرونده‌های فساد، به مجازات خاطیان نزد افکار عمومی منجر می‌شود و این رسوایی در این سطح، یکی از بالاترین سطح مجازات است. آزادی رسانه می‌تواند به حفاظت از حقوق عمومی و منافع عمومی در برابر سوءاستفاده‌کنندگان کمک کند.
غبیشاوی تصریح می‌کند: آزادی رسانه باعث تربیت و ارتقای خبرنگاران حرفه‌ای می‌شود که می‌توانند با بررسی اطلاعات خام و دریافتی، ضمن راستی‌آزمایی، از یک سو گمانه‌زنی درباره فساد را نزدیک به واقعیت انجام دهند و از سوی دیگر، فریب اسناد دستکاری‌شده یا هیاهوی طرف‌های سیاسی‌اقتصادی و… برای رسوایی و ضربه‌زدن به رقبا را نخورند. آزادی رسانه ضامن ارائه واقعیت‌های کامل و نظرات مختلف برای مقابله با فساد مالی اداری است. فساد مالی اداری معمولا از شرایط ابهام یا نبود در وجود اطلاعات لازم بهره می‌برد. آزادی رسانه ارتباطات و اتفاقات ناسالم، غیراخلاقی، شائبه‌برانگیز و سـؤال‌بــرانـگــیـز مــیـــان بخش‌های سیاسی‌اقتصادی و از جمله میان بخش‌های مختلف و حاکمیت و حاکمان و مسئولان را زیرنظر می‌گیرد و آن‌ها را افشا و اطلاع‌رسانی می‌کند. ریشه‌یابی و پیگیری این ارتباطات و اتفاقات می‌تواند سرنخ فسادهای بزرگ اداری‌مالی باشد.
یاشار سلطانی، فعال رسانه‌ای و افشاکننده پرونده املاک نجومی: رسانه‌ها در سال‌های اخیر گام‌به‌گام به سمت مبارزه با فساد حرکت کرده‌اند
سلطانی با بیان اینکه مبارزه با فساد شاخصه‌های متعددی دارد، بیان می‌کند: رسانه نیز بخشی از آن است که به تنهایی نمی‌تواند به جنگ با فساد بپردازد؛ البته رسانه بخش مؤثری از ماجراست و از طریق آن می‌توان به شفاف‌سازی پرداخت؛ بنابراین یکی از کلیدی‌ترین بخش‌های مبارزه با فساد می‌تواند رسانه باشد؛ چرا که وقتی رسانه پا به این جریان می‌گذارد، حاشیه امن برای مفسدان از بین می‌رود که این موضوع از اهمیت بسیار مهمی برخوردار است و به همین دلیل رسانه‌ها نقش مهمی در مبارزه با فساد دارند. افشاگر پرونده املاک نجومی در بخش دیگری از سخنانش با بیان اینکه رسانه‌ها در سال‌های اخیر به مراتب نسبت به سال‌های گذشته آگاهانه با فساد جنگیده‌اند، تصریح می‌کند: البته رسانه‌های مبارز، هزینه‌های زیادی هم در این راه پرداخت کرده‌اند.
سلطانی در ادامه با اشاره به قانون حمایت از سوت‌زنی، خاطرنشان می‌کند: این موضوع نشان‌دهنده این است که جامعه دارد به سمت مطالبه‌گری حرکت می‌کند. درواقع فشاری که اهالی رسانه ایجاد می‌کنند، باعث می‌شود حاکمیت نیز با آن‌ها همسو شود و راه‌های مبارزه با فساد را هموارتر کند. در سال‌های اخیر فضا عوض شده و رسانه‌ها گام‌به‌گام به سمت مبارزه با فساد حرکت کرده‌اند.
سیامک رحمانی، روزنامه‌نگار و فعال رسانه‌ای: رسانه‌ها مرجعیت خود را از دست داده‌اند
رحمانی با بیان اینکه حضور رسانه‌ها بهعنوان رکن چهارم دموکراسی مانع از افزایش فساد می‌شود، تصریح می‌کند: زیرا رسانه‌ها با نوشتن و گفتن از حقایق آنچه در جامعه اتفاق می‌افتد، جامعه را آگاه می‌کنند و باعث سلامتی و تندرستی آن می‌شوند؛ موضوعی که مانع از فساد جامعه می‌شود. این‌گونه که این روزنامه‌نگار می‌گوید: رسانه‌ها برای مبارزه با فساد با موانعی روبه‌رو هستند؛ از جمله اینکه بهعنوان رکن چهارم و بخشی از جامعه و نهادی که وظیفه شفاف‌سازی و پرسشگری را به عهده دارند، به رسمیت شناخته نمی‌شوند. دیگر اینکه مسئولان، حساسیت خود را در مقابل رسانه‌ها از دست داده‌اند و دیگر رسانه‌ها مانند گذشته از آن رسمیت و مرجعیت سابق برخوردار نیستند؛ درحالی‌که شبکه‌های اجتماعی و شخصیت‌های سیاسی در میان مردم مرجعیت پیدا کرده‌اند. اتفاقا همین موضوع هم باعث شده تا مسئولان دیگر در مقابل رسانه خود را پاسخ‌گو ندانند و احساس وظیفه نکنند. مسائل و مباحث زیادی بوده که رسانه‌ها به آن پرداخته‌اند و از مسئولان خواسته‌اند که به آن پاسخ دهند؛ اما آن‌ها دربرابر آن بی‌اعتنا بوده‌اند؛ برای مثال، اتفاقی که برای بودجه کشور افتاد و رسانه‌های زیادی نیز به آن پرداختند.
این فعال رسانه‌ای در بخش دیگری از اظهاراتش با بیان اینکه رسانه‌ها دیگر مرجع اطلاع‌رسانی و تغذیه آگاهی جامعه نیستند، می‌افزاید: تنها درصد اندکی از رسانه‌ها آزاد و مستقل هستند و مابقی رسانه‌هایی هستند که به نهادهای دولتی وابسته‌اند و منبع درآمد خود را از آن‌ها تأمین می‌کنند و اتفاقا بودجه چشمگیری هم دارند. رسانه‌های آزاد نیز به فساد می‌پردازند؛ اما کسی به آن‌ها اهمیتی نمی‌دهد؛ زیرا حساسیت به آن‌ها کم شده است و مسئولان هم خودشان را پاسخ‌گو نمی‌دانند.
به گفته رحمانی، گاهی رسانه‌های وابسته کارکرد عکس دارند؛ به این دلیل که بودجه خود را از ارگان‌های دولتی تأمین می‌کنند و نمی‌توانند خلاف خواسته آن‌ها اقدام کنند؛ درحالی‌که در یک جامعه دموکراتیک، اصلا نهادهای رسمی نباید رسانه داشته باشند، بلکه رسانه‌های مستقل باید اجازه فعالیت داشته باشند تا بتوانند به انعکاس حرف مردم بپردازند و مشکلات آن‌ها را بیان کنند.
کامبیز نوروزی، فعال رسانه‌ای و حقوق‌دان: یکی از کارکردهای مهم رسانه بهعنوان چشم نظارتی جامعه، مبارزه با فساد است
این حقوق‌دان با بیان اینکه حلقه گمشده مبارزه با فساد در ایران، آزادی رسانه است، بیان می‌کند: یکی از کارکردهای مهم رسانه بهعنوان چشم نظارتی جامعه، مبارزه با فساد است. این‌گونه که این فعال رسانه‌ای دربخش دیگری از سخنانش ادامه می‌دهد: وقتی ساختار قدرت بسته باشد و گردش اطلاعات در آن اتفاق نیفتد، گروه‌های منفعت‌جو در ساختار مدیریتی به وجود می‌آید و تمام روابط براساس منافع و بده‌بستان‌های مختلف شکل می‌گیرد. در چنین ساختاری جریان‌های نظارتی نیز نمی‌توانند کارکرد خود را به درستی انجام دهند، درنتیجه قادر نیستند به مبارزه با فساد بپردازند و خودشان هم درگیر آن می‌شوند.
این حقوق‌دان اظهار می‌کند: اگر آزادی بیان و خصوصا آزادی رسانه وجود داشته و گردش اطلاعات در جریان باشد، این ساختار بسته قدرت به نفع مردم شکسته خواهد شد و مردم در جریان فساد قرار می‌گیرند.
نوروزی با بیان اینکه شاید در داخل ساختار قدرت بشود فساد را پنهان کرد، تصریح می‌کند: اما وقتی گردش آزاد اطلاعات در جریان باشد و رسانه‌ها آزاد و ایمن به فعالیت خود ادامه دهند، افکار عمومی فریب نخواهند خورد. به گفته این حقوق‌دان، به طور کلی یکی از ارکان قطعی و ضروری مبارزه با فساد، آزادی بیان و آزادی رسانه است و بدون آن هیچ مبارزه با فسادی به اهداف خود نخواهد رسید. او ادامه می‌دهد: رسانه‌های رسمی، اما آزادی و امنیتی را که برای کشف و بیان فسادهای داخل ساختار قدرت لازم است، ندارند؛ البته در سال‌های اخیر، به دلیل توسعه محیط وب و پلتفرم‌هایی مثل توییتر و تلگرام مسائلی از طریق آن‌ها منتشر می‌شود و تا اندازه‌ای برخی از مفاسد برملا شده است؛ اما به هرحال این شبکه‌ها باید اثرگذاری رسانه را داشته باشند.
این حقوق‌دان در ادامه با اشاره به اینکه اتکا به قدرت‌های غیررسمی در ایران افزایش یافته، می‌افزاید: این مسئله باعث شده تا حاشیه امنی برای رفتارهای مفسده‌آمیز ایجاد شود؛ ولی یکی از ویژگی‌های مهم محیط وب و پلتفرم‌ها با رسانه‌ها این است که رسانه‌های رسمی و حرفه‌ای کاربلد هستند و ضمن اینکه به انتشار اخبار می‌پردازند، به تولید گزارش‌های تحقیقی نیز دست می‌زنند. علاوه براینکه بسیاری از افرادی که در پلتفرم‌ها فعالیت می‌کنند، افراد غیرحرفه‌ای هستند و امکانات محدود، اجازه پیگیری اخبار را به صورت مستمر به آن‌ها نمی‌دهد و قانون هم از آن‌ها حمایت نمی‌کند؛ درحالی‌که اهالی رسانه می‌توانند اخبار مربوط به فساد را در رسانه‌های خود پیگیری کنند.
