چهل‌ویکمین جشنواره فیلم فجر و سیزدهمین دوره آن در اصفهان به کار خود پایان داد. در این یادداشت تلاش شده تا با توجه به مباحث منتقدان حوزه هنری در طول جشنواره، به جمع‌بندی و تحلیل کمی و کیفی این جشنواره پرداخته شود.
اما کمیت این جشنواره، میزان استقبال و حضور علاقه‌مندان سینما به نسبت سال قبل و دوره‌های گذشته با کاهش جمعیت، به‌خصوص در اصفهان مواجه بود. سالن‌های اکران فیلم مانند سال‌های قبل، شور و اشتیاق لازم را نداشت.
هرچند برخی اهالی هنر و رسانه و مخاطبان سینما در سالن حضور به هم رسانیده بودند، به نسبت سال قبل و دوره‌های پیشین حضور افراد علاقه‌مند چشمگیر نبود.
البته در اکران فیلم «کت چرمی» همه سالن‌ها با اقبال عمومی همراه شدند. اگر بخواهیم دلایل استقبال ضعیف مخاطبان جشنواره را خوشبینانه قضاوت کنیم، حضور کارگردان‌های فیلم‌اولی و حضورنیافتن فیلم‌هایی که المان‌های فروش در گیشه را مانند «کت چرمی» داشت، باعث ریزش مخاطب شده بود.
اما این قضاوت درباره اهالی هنر و رسانه خیلی اثرمند نیست!اما کیفیت این جشنواره به نسبت سال گذشته قابل ارزیابی است. در این جشنواره بنیاد سینمایی فارابی با تعداد بیشتری نسبت به سازمان سینمایی اوج و حوزه هنری، هرکدام با دو فیلم در بخش سودای سیمرغ، حضور داشت.
در مجموع تعدد فیلم‌های دولتی رشد فزاینده‌ای به نسبت سال قبل داشت و سهم فیلم‌های خصوصی در این جشنواره در قیاس با فیلم‌های دولتی و نیمه‌دولتی اندک بود؛ اما بخش دولتی به‌ویژه حضور حوزه هنری به نسبت سال قبل رشد کیفی بهتری داشت.
فیلم «عطرآلود»، ساخته هادی مقدم‌دوست و فیلم «در آغوش درخت»، ساخته بابک خواجه‌پاشا که با همکاری حوزه هنری و کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان تولید شد، از نظر کیفیت در قیاس با محصولات سال قبل نمره بهتری دریافت می‌کنند.
این مسئله در سازمان سینمایی اوج هم مشهود بود؛ ولی بخش‌های دیگر دولتی افت کیفیت نداشتند؛ انتظارات را هم برآورده نساختند.
اما خیلی از کارگردان‌هایی که سال قبل فیلم داشتند، در این جشنواره حضور نداشتند. این مسئله را از چند جهت می‌شود بررسی کرد. اول: کارگردان به‌تنهایی فیلم نمی‌سازد و بیشتر عوامل تولید در سال قبل هم حضور داشتند.
دوم: یک کارگردان قرار است هر سال فیلم بسازد؟ سوم: با نیامدن فیلمسازهای سال قبل، اختلالی در کیفیت جشنواره ایجاد شد؟ در پاسخ به سؤال آخر همین‌قدر باید عنوان کرد که حضور فیلم‌اولی‌ها به‌قدری امیدبخش بود که در سال بعد ثمره آن را خواهیم دید.
سینمای ما به لحاظ حضور فیلمسازان کاربلد روزبه‌روز فربه‌تر خواهد شد. زمانی بازیکنان ذخیره فوتبال در عرصه‌های مهم دیده خواهند شد که بازیکنان اصلی به هر دلیلی نتوانند روی زمین ظاهر شوند و این اتفاق از نکات قابل تأمل جشنواره بود.
اکران و نمایش
سالن‌های اکران امسال به‌خصوص در بخش «هنر و رسانه» کیفیت صوتی و بصری سال قبل را نداشتند. شاید اگر امسال هم مانند سال گذشته از ظرفیت سالن‌های سیتی‌سنتر اصفهان بهره می‌بردیم، اتفاق درخور توجهی را شاهد می‌بودیم.
در سی‌ونهمین دوره جشنواره، یکی از بازیگران فیلم «آتابای» در سالن سیتی‌سنتر حضور داشت و در گفت‌وگو با بخش رسانه از کیفیت خوب سالن‌ها تعریف کرد. شروع جشنواره با حضور برگزارکنندگان در حضور خبرنگاران و سالن ویژه سیتی‌سنتر همیشه از نقاط عطف جشنواره تلقی می‌شد.
اما کیفیت سالن اکران سینمای سپاهان با اینکه هم در بخش صوتی و هم صندلی‌ها بازسازی شده، به‌شدت در ذوق تماشاگر و مخاطبان می‌زد؛ نکته‌ای که امیدواریم در سال بعد فکری برای آن شود.
مسئله بسیار مهم دیگر، نمایش‌ندادن همه فیلم‌های جشنواره در اصفهان بود. بنده این سؤال را در طی برگزاری جشنواره از مسئولان برگزارکننده پرسیدم و آن‌ها صادقانه عنوان کردند که همه تلاش خود را انجام داده‌اند؛ اما گویا موفق به دریافت همه فیلم‌ها نشده‌اند.
البته که تلاش دوستان ستودنی است. ولی در جمع‌بندی نهایی برای منتقدان و کارشناسان و اهالی رسانه، نبودن همه فیلم‌ها مشکل‌آفرین خواهد بود و با احترام به دوستان برگزارکننده، این تلاش زمانی مذبوحانه می‌شود که فیلم سینمایی «سینما متروپل»، ساخته محمدعلی باشه‌آهنگر، در چهار بخش جوایز را کسب می‌کند و حاضران در جشنواره نتوانستند این فیلم را ببینند!
نامزدهای جشنواره
اما نتایج جشنواره در بخش‌های مختلف رسانه به سمع و نظر مخاطبان رسیده است. در این بخش در یک جمع‌بندی کلی باید عنوان کرد که همچنان این بخش مثل همیشه موردبحث و بررسی است.
انتخاب هیئت داوران قابل‌احترام است؛ اما در خصوص اعلام نهایی داوران می‌شود ورود کرده و این مسئله را کامل بررسی کرد. شاید به مجال و فرصت بیشتری نیاز دارد که اساسا کل دوره‌های جشنواره به لحاظ انتخاب داوران بررسی شود.
چرا که در خیلی از سال‌ها دیده شده که فیلمی از چشم هیئت داوران دور مانده و با گذر زمان خود را اثبات کرده است. در مجموع، در این بخش به نظر داوران احترام می‌گذاریم؛ ولی همچنان باید عنوان کرد این بخش واجد بررسی است.
جشنواره در اصفهان
سیزدهمین دوره جشنواره در اصفهان برگزار شد و تلاش شده بود که بخش‌های جنبی در این بخش به وجوه برگزاری جشنواره در اصفهان شکل استقلال‌یافته‌ای بدهد. اما بدون تعارف در این چند سال هنوز دلیل قانع‌کننده‌ای در خصوص جداشدن اصفهان از تهران و برگزاری به‌صورت مستقل تبیین نشده است. دلایل زیادی دارد و از همه مهم‌تر این است که خود جشنواره به قدری زمان‌بر و مطول است که دیگر مجال برای خرده‌فرهنگ‌ها و ریزه‌کاری‌ها نمی‌ماند.
شاید بهتر بود در طول جشنواره ورکشاپ‌های آموزشی که البته در دوسال قبل برگزار شد ادامه پیدا می‌کرد که در این صورت حضور دانشجویان سینما می‌تواند باعث گرمی و طراوت به جشنواره شود و ای کاش برای نویسندگان سینمایی فکری می‌شد و به‌مانند برخی از دوره‌های جشنواره بولتنی تهیه می‌شد. در این صورت حضور انجمن‌های نویسندگان شکلی واحد می‌گرفت و از تکثر و پراکندگی مطالب جلوگیری می‌شد.
به هرحال جشنواره امسال هم به ایستگاه پایانی خود رسید و ای کاش در پوستر شعاری نبود و کیفیت طراحی آن هم قدری دلبرانه‌تر بود تا رسالت هنر که خود تزکیه‌کننده است بیشتر حفظ می‌شد.
