عالی قاپو؛ کاخی که از داخل میدان به نظر دو طبقه می‌آید. از کنار، چهار طبقه و اگر از پشت میدان ببینیدش، شش طبقه است.
برای دیدن عالی قاپو می‌توانید از راهنماهای اصفهان کمک بگیرید یا دستگاه‌هایی را که در کنار راه پله ورودی گذاشته‌اند، اجاره کنید و با وارد کردن شماره‌هایی که روی اجزای مختلف بنا گذاشته‌اند، توضیحی را درباره هر کدام بشنوید.
راه دیگر هم این است که این متن را بردارید و با خودتان ببرید! کاخ 384 ساله عالی قاپو «ورودی کاخ‌های سلطنتی» محسوب می‌شد؛ اما حالا خودش به عنوان یک کاخ سلطنتی با هویت مجزا شناخته می‌شود.
کار ساخت و تکمیل این بنا از زمان شاه عباس کبیر تا زمان حکومت جانشینانش ادامه داشته و در هر مرحله ملحقاتی به بنای اولیه اضافه شده که آن را به سمت تکامل برده است.
به عبارتی می‌توان گفت در حالی که هنوز هم در بین مردم این تصور هست که شاه عباس به طور کامل بنای عالی قاپو را ساخته، این شاه سلیمان صفوی بوده که بهترین روزهای کاخ را دیده است. راه‌پله‌های مارپیچ با عرض کم و کف‌های کاشی‌کاری، تنها راه دسترسی به طبقات مختلف این بناست.
هر طبقه تزئینات خاص خودش را دارد که متاسفانه حالا فقط بخشی از آن همه تزئینات، گچبری‌ها و نقاشی‌های صفوی و آثار ارزشمند رضا عباسی برجای مانده است.
دیوارنگاری‌ها (به دو شیوه تمپرا و آبرنگی)، مینیاتورها (ایرانی به سبک رضا عباسی و خارجی به سبک نقاشان اروپایی دربار شاه سلیمان صفوی)، لایه چینی، مقرنس کاری (تنگ بری)، کاشی کاری (از جمله کاشی هفت رنگ)، تزئینات و خطوط اسلیمی از جمله تزئینات وابسته به معماری است که در بنای عالی قاپو دیده می‌شوند.
جاذبه های مشابه این مکان عالی قاپوی قزوین (به لحاظ اسم و دوره تاریخی) می‌باشد. کارکرد پیشین این بنا ورودی مجموعه دولتخانه (شامل ركيب‌خانه، جبه خانه، تالار تيموری، تالار طويله، تالار سرپوشيده ، كاخ چهلستون و …) و کارکرد فعلی آن بنای تاریخی است.
نام های پیشین این بنای تاریخی عبارت است از، دولتخانه مبارکه نقش جهان، قصر دولتخانه. وجه تسمیه آن نامی ترکی با دو روایت برای وجه تسمیه. اولی اینکه در بزرگ دروازه کاخ متعلق به در بقعه حضرت امیر مومنان (ع) بوده که شاه عباس جهت تبرُک از نجف با خود به اصفهان آورده (علی قاپو) و دومی به معنای سردر بلند.
این بنا در دوره صفویه به عمل آمد که معمار آن استاد علی اکبر بنا و بانی این مکان شاه عباس اول می‌باشد.
ثبت ملی این اثر 1310 به شماره 104 و سال ساخت آن 1054 ق و1633 م است. تعداد طبقات این بنا شش طبقه می باشد.
در مورد طبقه ششم که به اتاق موسیقی معروف است، داستان‌ها و روایت‌های بسیاری نقل می‌کنند. داستان‌هایی که گاه بیشتر خیال‌انگیز و عجیبند تا روایتی برای رد یا تایید! سوال درباره نحوه کارکرد گچبری‌های دیوارها و سقف بسیار است.
مثلا می‌گویند حفره‌های گچی محل نگهداری بطری‌هایی بوده که شراب یا عطر در آنها وجود داشته ولی با توجه به ابعاد و اینکه این منحنی‌ها تا سقف هم ادامه پیدا می‌کنند، این روایت قابل قبول به نظر نمی‌رسد.
اما روایت خیال‌انگیز دیگری هم هست که می‌گوید چون شاه عباس مسلمان معتقدی بوده نمی‌توانسته مستقیما موسیقی گوش بدهد بنابراین معمارانش این اتاق را به گونه‌ای ساخته‌اند که نوازندگان در آن محل بنوازند و بروند و بعد از ساعتی شاه به اتفاق همراهانش به این محل بیاید و بازتاب موسیقی را بشنود!
نکته کاربردی گردشگرانه
دیدن عالی قاپو برای کسانی که مشکل زانو دارند و نمی‌توانند به راحتی از پله‌ها بالا یا پایین بروند، غیرممکن است. راهنمای توری که یک گروه انگلیسی را آورده بود، داشت با خنده برایشان توضیح می‌داد که احتمالا در آن زمان اصلا بیماری به نام آرتروز وجود نداشته است! توصیف دقیق کاخ عالی قاپو، کار سختی است.
معماری هوشمندانه و پرظرافت بنا و تزئینات طبقات فوقاتی را باید گوش شنوا و صبر ایوب داشته باشید تا کارشناسی پیدا شود و مو به مو برایتان توضیح دهد و البته کتاب‌های مختلفی هستند که می‌توانند این وظیفه را تا حدودی بر عهده بگیرند از جمله «عالی قاپو» اثر پژوهشگر مرمت‌گر ایتالیایی اوژنیو گالدیری با ترجمه عبدالله جبل عاملی، یکی از منابع خوب در این زمینه است.
مسئله دسترسی سخت به بخش‌های مختلف بنا به دلیل راه‌پله‌های کم‌عرض، باعث شده که از ترس یادگاری‌نویسی و آسیب زدن برخی از بازدیدکنندگان در مواقع شلوغ سال مانند نوروز، بازدید از اتاق موسیقی ممنوع شود.
این نکته البته معمولا در بالای سردر بلیت فروشی کاخ بر روی کاغذی نوشته و به اطلاع بازدیدکنندگان می‌رسد. در راه‌پله‌ها هم هشدارهایی وجود دارد که ماده 558 قانون مجازات اسلامی را به گردشگران یادآوری می‌کنند.
ماده قانونی مبنی بر آنکه، هر کس هر گونه آسیبی به بناهای تاریخی وارد کند، موظف به جبران خسارت وارده است و همچنین به حبس از یک ماه تا 10 سال محکوم می‌شود.
مقدمه
یک فرضیه که در مورد عالی قاپو مطرح شده این است که هسته اولیه این بنا را ساختمانی متعلق به اواخر دوره تیمور و قبل از صفوی تشکیل می‌داده و بنای کاخ بر روی این ساختمان اولیه ساخته شده است.
یعنی شاه عباس عمارت کلاه فرنگی میان باغ نقش جهان را نگه داشته، طبقه اول را تغییر و تعمیر کرده و پنج طبقه بر آن افزوده است.
اما اوژنیو گالدیری، سرپرست هیئت ایزمئو از ایتالیا که مطالعه، مرمت و استحکام بخشی کاخ عالی قاپو را حوالی سال 1964 برعهده داشته، در کتابش با عنوان «عالی قاپو» این نظریه را رد می‌کند.
دیوار بزرگ خشتی در ضلع جنوبی بنا و دیوار تحتانی که از کف تا ارتفاع پنج، شش متر قرار دارد دو شاهدی هستند که مدعیان این نظریه ارائه می‌دهند. اما گالدیری توضیح میدهد که ضخامت دیوار خشتی آنچنان زیاد نیست و نمی‌توانسته فشارها را تحمل کند بنابراین به نظر می‌رسد این دیوار نمایشی و ساخته شده در دوره صفوی باشد.
علاوه بر این، نظم دقیقی در طراحی بناهای میدان وجود دارد به صورتی که دو بنای مذهبی (مسجدها) جهت شرعی دارند و دو بنای غیرمذهبی (ورودی کاخ سلطنتی و ورودی بازار قیصریه) با یک اندازه دقیق نسبت به محور قبله چرخیده‌اند.
بنابراین در چنین نقشه و طرح معقولی بسیار مشکل است که بگوییم رابطه قرار گرفتن عالی قاپو نسبت به قبله کاملا اتفاقی است. طرح شاهی که محوطه میدان و کاخ ها و چهارباغ را در برمی‌گرفت بسیار وسیع بود و نمی‌توان باور کرد که وجود یک ساختمان مختصر این برنامه وسیع نوسازی را مشروط کرده باشد!
پیش از ورود
بسته به اینکه از کدام سو وارد کاخ شوید، آن چه از این بنا می‌بینید، متفاوت است. اگر از فضای باز میدان وارد شوید، اول از همه نمای شرقی کاخ را می‌بینید. تقسیم بندی این نما از جمله شاهکارهای معماری صفوی است.
اگر در آغازین روزهای تولد عالی‌قاپو، کاخ را می‌دیدید، در دو طرف ورودی بنا با 110 عدد توپ جنگی مواجه می‌شدید حالا اما فقط باجه بلیت‌فروشی هست و مغازه‌های صنایع دستی در دو سوی بنا. بعد از تهیه بلیت از باجه سمت چپ و گذر از محافظ‌های فلزی جلوی در قبل از آنکه از دربگذرید، به سردر نگاه کنید. کتیبه بالای سردر ورودی با عنوان «انا مدینه العلم و علی بابها» خبر از ارادات بانی بنا به حضرت علی (ع) میدهد و البته همین در بلند، داستان‌ها دارد.
مسیر رسیدن
از خیابان استانداری، کوچه سعدی وارد میدان شوید و بپیچید سمت چپ. از داخل بازار 50 متر که به سمت شمال میدان بروید، به سردر عالی قاپو می‌رسید که قبل از بازار مسگرهاست. در حال حاضر تنها راه ورود به کاخ از در اصلی واقع در بازار است؛ اما مدتی هم دری به خیابان استانداری باز شد که از راه شاهی گردشگران و مسئولان را به عمارت عالی قاپو می‌رساند.
اصفهان، ضلع غربی میدان نقش جهان
در بدو ورود
به طور کلی عمارت عالى قاپو از دو قسمت متمایز تشکیل شده است. قسمت جلویى و مدخل عمارت و ساختمان اصلى کاخ. قسمت جلویى ساختمان از ساختمان اصلى جلوتر است، به میدان راه دارد و مدخل وسیع عمارت در همین بخش واقع است.
مدخل داراى طاق جناغى است و در دو طبقه طرفین آن درها و طاق‌نماهاى کوچک‌ترى وجود دارند. بالاى مدخل ایوانى هست که از سه جهت باز است و اتاق چوبى دارد.
در زمان‌هاى گذشته به هنگام ضرورت اطراف ایوان را باپرده مىپوشانیدهاند. حوضى با لبه هاى مرمرین در وسط ایوان قرار دارد که فواره هایى دارد. کف حوض را از مس ساخته‌اند. از نوشتههاى جهانگردانى چون تاورنیه و شاردن چنین بر مىآید که در گذشته دور، دیوار انتهاى ایوان و سطوح ستون‌ها آینه کارى بوده است.
بناى این ایوان یا به عبارت دیگر تالار بر اساس کتاب قصص الخاقانى در سال 1053 هجرى قمرى آغاز شده در مدتى بسیار اندک به اتمام رسیده است. مدخل به دهلیزى راه مىیابد که به صورت شمالى – جنوبى ساخته شده. در پشت این دهلیز عمارت اصلى عالى قاپو قرار دارد که در آن مقابل مدخل که از آن نام بردیم، قرار دارد. در طرفین در ورودى عمارت دو سکوى سنگى وجود دارد.
کتیبه‌‌اى نیز در بالاى این در قرار دارد که قسمتى از آن با گذشت زمان از بین رفته است. کریاسى که پس از در ورودى قرار گرفته سقفى بلند به اندازه مدخل جلویى ساختمان دارد. در همین کریاس مقابل در ورودى عمارت اصلى درى دیگر با دو سکو در طرفین هست که کریاس را به حیاط پشت ارتباط مى دهد.
بالاى این در پنجرهاى مشبک قرار دارد که از آن نور به داخل کریاس مى تابد. اتاق هاى اطراف همین کریاس در حقیقت محل ادارات دولتى بوده است.
پشت ساختمان اصلی عالی قاپو چند باغ و عمارت کلاه فرنگی وجود دارد که یادآور باغ کاخ های موجود در نقاشی مینیاتور ایرانی است.
مدتی پیش پروژه‌ای به نام «راه شاهی» در همین قسمت افتتاح شد به این صورت که دالان میان سردر اصلی عالی قاپو و دری که رو به خیابان استانداری باز می‌شد را برای مدتی به روی گردشگران باز کردند. مسیر معمول شاه عباس و جانشینانش برای رسیدن به عمارت چهلستون و قصرهای سلطنتی محل سکونتشان.
قدم بر پله‌های شاهی
بناى اصلى عالى قاپو از شش طبقه تشکیل شده است. این کاخ در حال حاضر دارای سه دستگاه پله، شامل دو دستگاه پله مارپیچ به صورت قرینه در قسمت غربی ساختمان و یک دستگاه پله به صورت پلکانی (به صورت چند پله و اتاق های بین راه به شکل زیگزاگی) معروف به پله‌های شاهی که به منظور تشریفات ساخته شده است. در حال حاضر یکی از دستگاه راه‌پله‌ها برای ورود و دیگری به منظور خروجی برای گردشگران مشخص شده است.
در میان طبقات
دو طبقه اول بسیار به یکدیگر شباهت دارند. دو راه پله مدور که نسب به محور شرقی-غربی به صورت قرینه قرار گرفته‌اند و ورودی آنان از داخل فضای سرپوشیده ورودی است.
بالکن های این طبقات طوری طراحی شده‌اند که هم داخل و هم خارج ساختمان را می‌توان نگهبانی داد. این دو طبقه فاقد تزئینات هستند بنابراین این نظریه که این قسمت از بنای کاخ مختص خدمه بوده، صحیح به نظر می‌رسد.
در طبقه همکف دو تالار وجود دارد که در آن روزگار به امور اداری و دیوانی اختصاص داشت. دو راه پله مارپیچ در دو گوشه طبقه اول راه‌هاى ارتباطى را تشکیل می‌دهند.
بالاى طبقه اول، چهار طبقه هست که هر دو طبقه یا نیم‌طبقه‌ها علاوه بر اتاق‌هایى که دارند داراى تالار بزرگ هستند. نخستین تالار به وسیله درى بزرگ به ایوان بخش جلویى عمارت باز می‌شود. بر در دیوار این تالار نقوشى زیبا و رنگارنگ وجود دارد که اغلب از آثار رضا عباسى است.
نقاشی‌های کاخ عالی
اگر بخواهیم عناصر تصویری عمارت عالی‌قاپو را به چند گروه تقسیم بندی کنیم، از سه دسته کلی نقوش تجریدی، تعینی و ترکیبی می‌توان نام برد.
از آغاز قرن چهاردهم، هنری «چینی ایرانی» پدید آمد که در آن تعبیرهای ایرانی که قبلا در پارچه‌های ابـریشمین دوره ساسانی دیده شده بود، با عناصر چینی درهم آمیخته بودند.
بعضی از نقاشی‌های عالی‌قاپو ما را به یاد این تعبیرها می‌اندازند؛ مثلا درخـتانی که تنه‌های مواج و پیچ‌درپیچ دارند. مهم ترین عناصر این هنر «چینی ایرانی» اول، نقش درخت یگانه و غالبا دوگانه پرشاخ و برگی است که گل ها و برگ های خیالی دارد و مرغانی بر روی شاخسارهای آن نشسته‌اند.
این تعبیر چینی از آغاز دوران نفوذ و تاثیر مغول در نقوش قالی‌ها یعنی حدود سال 1300 میلادی، پیدا شد واسلوب مینیاتورسازی در طراحی جانوران بر روی دیوارهای عالی‌قاپو را می‌توانید حالا به وضوح تشخیص دهید.
نرمی حرکات حیوانات و ظرافت خطوط بدن آنها نمودار قدرت و مهارت شگرف نقاش در ترسیم جانوران است.
عالی قاپو از کی این گونه شد؟!
محققان معتقدند که تکمیل بنای عالی قاپو طی پنج مرحله انجام شده است. مرحله اول مکعب مستطیل اولیه را داریم، در مرحله دوم لزوم گسترش بنا و اضافه شدن طبقات فوقانی به دلیل گسترش پایتخت و افزایش جمعیت شهری و با اهمیت جلوه دادن مقر حکومتی احساس شده و به همین دلیل طبقات سوم و چهارم و نیم طبقه پنجم اضافه شده‌اند.
در مرحله سوم ساختمان برجی شکل کاخ با اضافه کردن آخرین طبقه (معروف به سالن موسیقی) تکمیل‌تر شده و در مرحله چهارم بوده که پیش زدگی به سمت میدان نقش جهان را ایجاد کرده‌اند و هدفشان افزایش طول کاخ و تبدیل آن به ایوان ستون‌دار در مرحله بعدی ساختمان بوده است و در آخرین اقدام، اضافه کردن هجده ستون به ایوان یا فضا ایجاد شده مرحله قبل انجام شده است و البته پله های شاهی و ساخت و تکمیل سیستم آبرسانی بنا به جهت انتقال آب به طبقات به خصوص حوض مسی ایوان هم در همین موقع انجام شده است.
در قصر دولتخانه بر فراز نقش جهان
یکی از مهم ترین و جذاب‌ترین بخش‌های بنا، ایوان هجده ستون در طبقه سوم است. از آن پلکان باریک دوست داشتنی به فضای تالار می‌رسید و بعد وارد ایوانی می‌شوید که گل سر سبد ساختمان است؛ بر فراز نقش جهان.
رواق کاخ «عالی قاپو» یک نمونه تحسین‌شده از معماری چوبی ایران قدیم است که شامل یک سقف مسطح روی ستون های چوبی عظیم با نقوش مقرنس می‌شود. در این فضا از چوب چنار برای ستون‌ها و سرستون‌ها و از چوب کبوده برای سقف تالار و پنجره‌ها استفاده شده است و اگر نگاهتان را از میدان به سقف ایوان ببرید، هنر نقاشی و منبت جالبش دیدنی است.
در قدیمی‌ترین تصویری (گراوری) که از این بنا داریم پرده‌هایی دور ایوان را گرفته‌اند و ستونی نمی‌بینیم. محققان می‌گویند در آن زمان پیرامون تالار ستون دار را با پرده های زربافت و ابریشمین پوشانده بودند.
در وسط این تالار هم حوض مرمرین و سیستم آبرسانی به این صورت بوده که آب از داخل یک چاه به بالا کشیده می شده است. این چاه بر روی یک کانال آب زیرزمینی قرار داشته و آب تا منبع بزرگ در طبقه دوم برج می‌آمده. در این ارتفاع از فشار زیاد استفاده می شده و آب به جریان می افتاده است. از اینجا به بلندترین قسمت منبع، آب فرستاده می شده و آب از آنجا توسط یک لوله مسی به حوض بزرگ ایوان می ریخته است.
نمای پشت عمارت عالی‌قاپو/حمیدرضا نیکومرام
نقطه پایانی بر ماجرای طولانی کاخ!
اما جذاب‌ترین بخش ماجرای این کاخ-دروازه جالب، طبقه ششم است. بعد از ایوان هجده ستون، دومین بخش ویژه بنا، اتاق صوت است. همه طبقات را با اشتیاق بالا بروید تا به این اتاق ویژه برسید. گچبری‌های زیبای طبقه ششم به شکل انواع جام و صراحی در طاق‌ها و دیوارها تعبیه شده‌اند.
اما هیچ طرف و جامی نمی‌توانید در این فضاها قرار دهید؛ چرا که با کوچک ترین اشاره خواهند ریخت! این احجام در سقف را هم می‌توانید به پای یک هنرنمایی عالی بگذارید و هم به دلیل انعکاس‌های حاصل از نغمه‌های سازندگان و نوازندگان به وسیله این اشکال مجوف گرفته شده و نغمه‌ها و صداها طبیعی و بدون انعکاس به گوش برسند.
تیم مرمت ایتالیایی کاخ معتقد بودند کسی که این طبقه را ساخته بنایی کاملا مجزا را در نظر داشته است. وابستگی اجزا این طبقه به طبقات پایین بسیار محدود است و حتی هیچ گونه الزام ایستایی با طبقاتی که آن را نگه داشته‌اند، ندارد.
نمای شمالی و جنوبی این طبقه تکرار طرح طبقات پایین است. اما نماهای شرقی و غربی از طبقات زیرین مجزا هستند. طرح‌های گل و برگ طلایی و نقاشی‌هایی که از پای طاق ها تا کف وجود داشته‌اند و دیگر نیستند، طبقه‌ای که تالارى بزرگ دارد و تماما گچ کارى است.
این تالار که به اتاق صوت نیز شهرت دارد، بر اساس شناخت فیزیکى صوت و انعکاس آن به نحوى ساخته شده که مثل یک استودیوى مجهز به ضبط صدا طنینهاى اضافى صدا را از بین مى برده است و اصوات را به صورتى صاف به تمام قسمت‌هاى تالار می‌رسانده است. دیوارهاى اتاق‌هاى اطراف نیز با نقاشی‌هاى زیبا تزئین شده‌اند.
نمادپردازی‌های دولتخانه مبارکه
در مفاهیم نمادین معماری، از «سهم آسمان و زمین» صحبت می‌شود. ساختمان‌هایی که دارای سهم آسمان بیشتری هستند، سبک‌تر به نظر می‌آیند و ساختمان‌هایی که سهم زمین بیشتری دارند ساختمان‌هایی استوار بر روی زمین به شمار می‌روند.
در کاخ عالی‌قاپو سهم زمین بسیار قوی است و سهم آسمان به واسطه حضور تالار، بسیار کاهش پیدا کرده است. در نتیجه حجم به صورت یک ساختمان مرتفع ولی استوار بر روی زمین و دارای ماهیتی زمینی دیـده مـی‌شود. در هیچ نقطه از حجم آن نیز، تاکیدی بر خطوط عمودی دیده نمی‌شود.
بر خلاف بناهای مذهبی که افزایش ارتفاع آنها توام با کاهش حجم و رسیدن به یک نقطه است.در بـنای کـاخ عالی‌قاپو با یک حجم مکعب مستطیل شکل و دارای سیطره بر پیرامون روبه‌رو هستیم. در معماری ایران همواره فضای ورودی با جلوخان و فضاهای عقب نشسته همراه است.
فضاهایی مانند مساجد یا بناهای عمومی،نوعی از فضای پیش ورودی دارند که آنها را از فضای عمومی جدا می‌کند و به فضای حد فاصلی میان فضای روزمره و فضای معنوی یا عمومی بدل می‌شود. در حالی که بنای کاخ عالی‌قاپو با حالتی آگاهانه به درون فضای میدان کشیده شده است.
در نتیجه این امکان فراهم شده که حالت مرتفع و تاثیر گذاری آن بر فضای میدان افزایش پیدا کرده و حضور آن در محیط تقویت شود. بخش ورودی کاخ دارای دو گذرگاه عبوری است. اولین گذرگاه حالت دروازه مانند دارد و در محور اصلی کاخ و رو به میدان باز می‌شود.از سویی دیگر نیز فضای بازار عـبور مـی‌کند، نقطه تلافی فضای بازار و ورودی دروازه اصلی، فضای هشتی ورودی اصلی کاخ را تشکیل میدهد.
در واقع حجم عظیمی از کاخ بر روی بازار قرار گرفته است و مردم در هنگام عبور در راستای بازار از زیر فضای کاخ می‌گذرند که به وضوح با تغییرات فضایی خود در محیط باز احساس می‌شود.این یک ایده بسیار قدیمی در معماری دنیاست که سیطره یک عنصر معمارانه بر مردم به منظور ایجاد یک حالت سلطه و قدرت مورد استفاده قرار گیرد.
البته ساختمان عالی‌قاپو با وجود ماهیت متفاوت خود، با حفظ ویژگی‌های حاکم در میدان و امتداد آن در بنا سعی کرده است که همواره بخشی از فـضای میدان به شمار رود. عالی قاپو با معماری که سنگین،زمینی،حاکم بر محیط و نمادین است و به واسطه خلاقیت موجود در خود نمونه یک هنر متعالی به شمار می‌رود. معماری این کاخ خود بدل به یک نماد صرف و مرجعی تاریخی برای ساختمان‌های پس از خود شده است.
توصیفات دیگران
پیتر دلاواله سیاح بزرگ که در عهد سلطنت شاه عباس دوم مدت زیادی را در اصفهان زندگی می کرد این گونه گفته است که: دو چیز عجیب در اصفهان دیده است؛ اول منار معروف کله است. این منار برجی است که از بالا تا پایین از کله های بز وحشی و حیوانات وحشی دیگر ساخته شده است.
حیواناتی که یا به دست شاه یا به فرمان او کشته شده اند و با استفاده از سر آنها مناری ساختند و دومین چیز عجیب برای دلاواله تالار اول کاخ سلطنتی است که شاه در آنجا معمولا سفرا و مهمانان خارجی را به حضور می پذیرفته و با آنها صحبت می کرده، آن تالار از این رو تالار اول است؛ چرا که قصری که شاه در آن اقامت داشته دورتر از این بنا و در انتهای باغ قرار گرفته بود و طبق آداب و رسوم سلاطین مشرق زمین فقط افراد خاص و اندکی اجازه ورود به آنجا را داشته اند.
شاردن هم در سفرنامه‌اش درباره «قصر سلطنتی» و ورودی آن که کاخ عالی قاپو است، چنین می‌نویسد: بدون شک این کاخ یکی از بزرگ ترین کاخ‌هایی است که ممکن است در یک پایتخت وجود داشته باشد. زیرا محیط آن کمتر از 1.5 لیون است. در بزرگ آنچنان که ذکر شد در میدان و موسوم به عالی قاپو است که معنی آن دربلند یا در مقدس است و آن را نباید علی قاپو خواند. چنانکه بعضی به مناسبت شباهت لفظی در این اشتباه هستند.
او ادامه میدهد: اطراف و آستان این در از سنگ سماق سبز ساخته شده است. آستانه آن به اندازه پنج یا شش پوس و مدور است. ایرانیان این آستانه را مقدس میدانند و هر کسی پای خود را روی آن بنهد مجازات می‌شود از این رو باید از بالای آن گذشت. در را نیز مقدس میدانند.
شاردن در ادامه گفته است: کسانی که مورد لطف شاه قرار می‌گیرند با تشریفات لازمه مقابل این در آمده و آن را بوسیده و با صدای بلند عظمت و قدرت شاه را از خداوند مسالت می‌کنند. شخص شاه نیز از نظر احترامی که به این در مبذول می‌دارد هیچ گاه سواره از مقابل آن عبور نمی‌کند. پنج یا شش قدم به جلو دو تالار بزرگ است که در یکی از آنها مقر رئیس دیوانخانه دیوان بیگی است که به کار قضاوت اشتغال دارد و عراضی که مردم به شاه می‌نویسند به عرض می‌رساند و در دیگری صدرخاصه می‌نشنید.
او ادامه داد: دو تالار دیگر نیز وصل به تالارهای مذکور هستند که آن را کشیک خانه گویند و محل کشیکچیان است… این در یک پناهگاه مقدس و برای تحصن (بست) است و هیچ کس جز شخص شاه نمی‌تواند متحصنی را بیرون کند. ورشکستگان و تبهکاران تا موقعی که کار آنها سر و صورتی پیدا نکند به آن جا پناه آورده و بیرون نمی‌روند. زنان و مردان متحصن در دو باغ مجزا از هم که هر یک عمارتی داشته دارای تالار و اتاقی است، گرد می‌آیند… شخص شاه می‌تواند مقصری را از بست خارج سازد یا فرمان مخصوصی برای اخراج او صادر کند ولی این فرمان مستقیم نیست به این معنی که رساندن خوراک را به شخص متحصن قدغن می‌سازند تا مجبور شود از بست خارج شود.
تحریریه گردشگر
